(۴۰۳۰) چه چیزهایی اعتکاف ‌را باطل می‌کند؟

(۴۰۳۰) سوال: شروط اعتکاف چیست؟ چه چیزهایی اعتکاف ‌را باطل می‌کند؟ آیا اعتکاف در مسجدی که نماز جمعه در آن برگزار نمی‌شود درست است؟

جواب:

اعتکاف، سنت مشروعی است که الله À نیز در قرآن به آن اشاره نموده و رسول الله ﷺ انجامش داده و تأیید نموده است؛ ایشان ﷺ اعتکاف نمود و پس از وفات ایشان، همسرانش اعتکاف کردند؛ الله ﷻ می‌فرماید: {وَلا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُون في المَسَاجِدِ} [البقرة: ۱۸۷] : (در حالی‌که در مساجد معتکف هستید، با همسرانتان نزدیکی نکنید). از رسول الله ﷺ ثابت است که: «قد اعتكف العشر الأول ثم الأوسط، ثم قيل له إن ليلة القدر في العشر الأواخر من رمضان، فاعتكف العشر الأواخر من رمضان حتى توفاه الله عَزَّ وَجَلَّ»[۱] : (دهه‌ی اول و سپس دهه‌ی دوم را اعتکاف نمود؛ سپس به وی گفته شد (وحی شد) که شب قدر در دهه‌ی آخر رمضان است؛ لذا تا زمانی که الله À او را از دنیا برد، دهه‌ی آخر رمضان را اعتکاف نمود). ایشان بر همین کار ثابت ماند؛ زیرا شب قدر در دهه‌ی آخر رمضان است. بدین ترتیب دانسته شد که اعتکاف به معنای ملازمت و ماندن در مسجد برای عبادت الله ﷻ است تا انسان تمام وقتش را فقط به عبادت الله À، توبه به درگاهش و بازگشت به سوی او بپردازد.

اعتکاف در دهه‌ی آخر رمضان، سنت است؛ دلیلش نیز عمل رسول الله ﷺ می‌باشد که چنین بوده است اما در غير از این دهه از رمضان، امری جایز و مباح است؛ لذا عمر بن خطاب J به رسول الله ﷺ گفت: «يا رسول الله إني نذرت أن أعتكف ليلة أو يوماً في المسجد الحرام، قال: أوف بنذرك»[۲] : (گفت: ای رسول الله! نذر کرده‌ام که شبی یا روزی را در مسجد الحرام اعتکاف کنم. رسول الله ﷺ فرمود: به نذرت وفا کن).

اعتکاف از هر مسلمانِ زن یا مرد، صحیح است اما آیا شرط است که معتکف روزه باشد یا اعتکاف بدون روزه نیز صحیح است؟ علما در این باره اختلاف نظر دارند؛ برخی گفته‌اند:‌ روزه در اعتکاف شرط است. برخی دیگر گفته‌اند: روزه در اعتکاف، شرط نیست. ظاهر حديث عمر بن خطاب J نشان می‌دهد که روزه برای اعتکاف شرط نیست؛ اما اعتکاف باید در مسجدی باشد که نماز جماعت در آن برپا می‌شود لذا درست نیست که فرد در اتاق خانه‌اش، خوابگاه دانشجویان یا قاریان و… به اعتکاف بنشیند بلکه اعتکاف باید در مسجدی باشد که در آن نماز جماعت برگزار می‌شود و بهتر است در مسجد جامع باشد تا خروج برای ادای نماز جمعه در اعتکاف وی فاصله ایجاد نکند.

چیزی که اعتکاف را باطل می‌کند، مباشرت با همسر است؛ یعنی مباشرت همسر با هم‌بستری، بوسیدن با شهوت و… زیرا الله À از هم‌بستری در اعتکاف نهی نموده و فرموده است: {وَلا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُون في المَسَاجِدِ} [البقرة: ۱۸۷] : (در حالی‌که در مساجد معتکف هستید، با همسرانتان نزدیکی نکنید). بیرون رفتن از مسجد بدون عذر و همچنین خروج برای خرید و فروش و… نیز اعتکاف را باطل می‌کند. علما خروج معتكف از مسجد را به سه قسمت، تقسیم کرده‌اند:

۱- خروج و بیرون رفتنی که با شرط و بدون شرط، جایز است؛ این همان خروج فرد از مسجد برای چیزهای ضروری است؛ مانند خروج برای قضای حاجت از مسجدی که در آن سرویس بهداشتی نباشد لذا اگر در مسجد، سرویس بهداشتی وجود داشته باشد که بتواند قضای حاجت را در آن انجام دهد، معتکف نباید از مسجد بیرون برود. همچنین بیرون رفتن جهت تهیه‌ی غذا و نوشیدنی اگر کسی نباشد که این‌ها را برای معتکف فراهم کند، امری ناگزیر است.

۲- خروج و بیرون رفتنی که با شرط، جایز است اما بدون شرط، جایز نیست؛ چنان که مثلا برای عیادت خویشاوند یا دوست بیمارش از مسجد بیرون برود. وی در اعتكافش شرط می‌گذارد که برای عیادت آن بیمار، برای تشيیع جنازه‌ی وی اگر از دنیا برود و… بیرون خواهم رفت. این کار با شرط، جایز است اما بدون تعیین شرط، جایز نیست.

۳- خروج و بیرون رفتنی که اصلا جایز نیست؛ این نوع همان بیرون رفتن برای کارهایی است که با اعتکاف در تضاد می‌باشد و منافات دارد مانند این که برای خرید و فروش و… از مسجد بیرون برود. علما می‌گویند: تعیین شرط برای این کار درست نیست. اگر بنا بر این شرط فاسد از مسجد خارج شود، اعتكافش باطل می‌شود و پایان این عبادت بر ابتدای آن بنا نمی‌شود.

۱-تخریج آن گذشت.

۲- تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: ما شروط الاعتكاف؟ وما الأشياء التي تفسده ؟ وهل يصح في مسجد لا تقام فيه صلاة الجمعة؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: الاعتكاف سُنَّةٌ مشروعة، أشار الله إليه في القرآن، وفعله النبي صلى الله عليه وسلم وأقرَّ عليه فاعتكف واعتكف أزواجه من بعده صلوات الله وسلامه عليه قال الله تعالى: ﴿ وَلَا تُبَشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ ﴾ [البقرة: ۱۸۷].

وثبت عنه صلى الله عليه وسلم أنه «قد اعتكَفَ العَشْرَ الأَوَّلَ، ثم الأَوْسَطَ، ثم قيل له: إن ليلة القدر في العشر الأواخر من رمضان، فاعتكف العشر الأواخر من رمضان حتى توفاه الله -عز وجل-». واستقر على ذلك؛ لأن ليلة القدر في العشر الأواخر من رمضان، وبهذا عُلِمَ أن الاعتكاف هو لزوم المسجد لطاعة الله -سبحانه وتعالى؛ ليتفرغ الإنسان فيه لعبادة الله والإنابة إليه، والرجوع إليه.

وهو سُنة في العشر الأواخر من رمضان؛ لفعل النبي صلى الله عليه وسلم ، أما في غير العشر الأواخر من رمضان فإنه من باب الشيء المباح، ولهذا قال عمر بن الخطاب رضي الله عنهه النبي صلى الله عليه وسلم: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي نَذَرْتُ فِي الْجَاهِلِيَّةِ أَنْ أَعْتَكِفَ لَيْلَةٌ في المَسْجِدِ الْحَرَامِ، قَالَ: «أَوْفِ بِنَذْرِكَ».

والاعتكاف يصح من كل مسلم ذكرًا كان أم أنثى، وهل يشترط له الصوم أم يصح بدون صوم؟ فيه خلاف بين أهل العلم، فمنهم من قال: إنه يشترط له الصوم. ومنهم من قال: إنه ليس بشرط وظاهر حديث عمر بن الخطاب رضي الله عنه أنه لا يُشتَرَطُ له الصوم، ولكن لا بد أن يكون في مسجد تقام فيه الجماعة، فلا يصح أن يعتكف الإنسان في حجرة من بيته، أو أن يعتكف في رباط لطلبة العلم، أو للقراء، أو نحو ذلك، بل لا بد أن يكون في مسجد تقام فيه الجماعة، والأفضل أن يكون في مسجد جامع؛ لئلا يتخلله الخروج إلى صلاة الجمعة.

ثم إن الذي يُفسد الاعتكاف المباشرة، أي: مباشرة المرأة بالجماع والتقبيل بشهوة، وما أشبه ذلك؛ لأن الله سبحانه وتعالى- نهى عن الجماع بقوله: ﴿ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ ﴾ [البقرة: ١٨٧]. ويُفسده كذلك إذا خرج من المسجد بدون عذر ، ويفسده إذا خرج من المسجد لبيع أو شراء أو نحو ذلك.

وقد قسم أهل العلم خروج المعتكف من المسجد ثلاثة أقسام:

۱ – قسم جائز بشرط وبدون شرط:

وهو: أن يخرج الإنسان إلى ما لا بد له منه، كخروجه إلى قضاء حاجته من بول أو غائط إذا لم يكن في المسجد ما يقضي به ذلك، فإن كان في المسجد حمامات يتمكن من قضاء حاجته فيها فإنه لا يخرج، وكذلك إذا خرج لإحضار طعامه وشرابه إذا لم يكن عنده من يحضر هما له، فإن هذا أمر لا بد منه.

۲ – قسم يجوز بشرط، ولا يجوز بدون شرط:

مثل: أن يخرج لعيادة مريض قريب له، أو صديق له، فيشترط في اعتكافه أني أخرج لعيادة مريضي، أو لتشييع جنازته إن مات، أو ما أشبه ذلك، فهذا يجوز بشرط، ولا يجوز بدون شرط.

3- قسم ثالث لا يجوز مطلقًا:

وهو: أن يخرج لما ينافي الاعتكاف؛ من بيع وشراء، ونحو ذلك، فإن أهل العلم يقولون: إن هذا لا يصح شرطه، ولو خرج بناءً على شرطه فسد اعتكافه، فلا يبني آخره على أوله.