(۳۵۲۷) سوال: سوال من در مورد بعضی از عادات مراسم ماتم می‌باشد زمانی که شخصی وفات نمود مردم چند روزی جمع می‌شوند که در روز هفتم پایان می‌یابد یا آن را در روزی که اسم آن را روز ختم می‌گذارند تمام می‌کنند و در آن بعضی از حیوانات را ذبح می‌کنند و اینهایی که جمع شده‌اند به اندازه‌ی توانشان چیزی به صاحب ماتم اهدا می‌کنند و اینهایی که مبالغی را پرداخت کرده‌اند روز هفتم می‌آیند و آنچه ذبح شده را می‌خورند و میت را در اجرشان شریک می‌دانند و رسول اللهﷺ از آن نهی کرده‌اند. لطفا در این باره توضیح دهید الله شما را موفق بگرداند.
جواب:
شکی در این نیست که بهترین روش، روش رسول اللهﷺ می‌باشد و هر بدعتی که بعد از ایشان به دین زیاد کرده‌اند جز گمراهی چیز دیگری نیست همانگونه که رسول اللهﷺ در قول شامل و عام فرمودند:{كل بدعة ضلالة}[۱] (هر بدعتی گمراهی است(.
و این بدعتی که در هنگام مرگ میت ایجاد کرده‌اند این که برای این ماتم، مردم جمع می‌شوند و این برنامه‌ی غذایی که وجود دارد و همچنین قرائت هایی که صورت می‌گیرد همه‌ی این‌ها بدعت‌هایی است نهی کردن و تحذیر از آن واجب است. و شایسته آن‌چیزی است رسول اللهﷺ به آن امر کرده است:{إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ، اللَّهُمَّ اؤْجُرْنِي فِي مُصِيبَتِي وَأَخْلِفْ لِي خَيْرًا مِنْهَا. إِلَّا أَخْلَفَ اللَّهُ لَهُ خَيْرًا مِنْهَا}[۲] (بگوید:إنالله و إنا إلیه راجعون؛ و چنین دعا کند: خداوندا! مرا در مصیبتم اجر بده و بهتر از آن را نصیب من گردان) و هرکسی که این را بگوید در مصیبتش دارای اجر می‌شود و چیزی بهتر جایگزین آن می‌شود همانطور که در بسیاری از امور این اتفاق افتاده است و از بارزترین آنها آن‌چیزی است بر ام المؤمنین ام سلمةÈ رخ داد زمانی که ابوسلمةJ شوهرش وفات کرد و او نیز شوهرش را بسیار دوست می‌داشت و از رسول اللهﷺ شنیده می‌شد که می‌گفت:{مَا مِنْ مُسْلِمٍ تُصِيبُهُ مُصِيبَةٌ، فَيَقُولُ مَا أَمَرَهُ اللَّهُ : إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ، اللَّهُمَّ اؤْجُرْنِي فِي مُصِيبَتِي وَأَخْلِفْ لِي خَيْرًا مِنْهَا} (هر مسلمانی را که مصیبتی روی دهد باید بر اساس فرمان حق تعالی, بگوید: إنا لله و إنا الیه راجعون [۳]؛ و چنین دعا کند: خداوندا! مرا در مصیبتم اجر بده و بهتر از آن را نصیب من گردان) این حرف را هنگام مصیبت از دست دادن ابی سلمهJ از روی ایمان به قول رسول اللهﷺ زد اما در درون خود می‌گفت چه کسی بهتر از ابی سلمهJ می‌باشد؟ پس هنگامی که عده‌اش پایان یافت و رسول اللهﷺ از او خواستگاری کرد پس رسول اللهﷺ از ابی سلمهJ بهتر بود و ایشان راضی شد. و این چیزی است که انسان بدان دستور داده شده است.
اما این ختم، که اختلاف اهل علم بر آن بنا می‌شود و آن این است طاعات را به میت اهدا می‌کنند و اهل علم بر جواز اهدا کردن طاعات معینی اتفاق دارند و در غیر از آن اختلاف کرده‌اند و در چیزی که اختلاف کرده‌اند، اهدا قرائت قرآن که آیا به میت می‌رسد یا نه؟ اما اینهایی که با اجرت قاری می‌آورند قطعا چیزی به آن نمی‌رسد زیرا که آن مرد برای رسیدن به دنیا قرآن می‌خواند عبادت جز با اخلاص نمی‌باشد و قبول نمی‌شود و زمانی که قبول نباشد، قطعا به میت نفعی نمی‌رساند.
بنابراین هنگامی که برای ختم کردن، قاری اجاره شود باطل است و صحیح نمی‌باشد و ثواب این عمل به میت نمی‌رسد و گفتیم ما نمی‌گوییم که در آن ثواب است چون این عمل خالصانه نمی‌باشد و اللهÀ می‌فرماید: {مَن كَانَ یُرِیدُ ٱلۡحَیَوٰةَ ٱلدُّنۡیَا وَزِینَتَهَا نُوَفِّ إِلَیۡهِمۡ أَعۡمَـٰلَهُمۡ فِیهَا وَهُمۡ فِیهَا لَا یُبۡخَسُونَ* أُو۟لَـٰۤىِٕكَ ٱلَّذِینَ لَیۡسَ لَهُمۡ فِی ٱلۡـَٔاخِرَةِ إِلَّا ٱلنَّارُۖ وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا۟ فِیهَا وَبَـٰطِلࣱ مَّا كَانُوا۟ یَعۡمَلُونَ}[۴] (اینان کسانی هستند که در آخرت، جز آتش (جهنم، نصیبی) نخواهند داشت، و آنچه را در دنیا انجام داده‌اند، بر باد رفته است، و آنچه را عمل می‌کردند؛ باطل است.* اینان کسانی هستند که در آخرت، جز آتش (جهنم، نصیبی) نخواهند داشت، و آنچه را در دنیا انجام داده‌اند، بر باد رفته است، و آنچه را عمل می‌کردند؛ باطل است.) با این وجود جایز نمی باشد که شخصی اجاره شود برای ختم قرآن تا به روح میت ببخشد زیراین اجاره کردن باطل است و اگر چنین اجاره گرفته شد چیزی به میت نمی‌رسد چون در این عقد اصلا ثوابی وجود ندارد و این براساس ادله‌ی شرعی خسارت مادی بر خانواده میت نیز می‌باشد بدون اینکه فایده‌ای داشته باشد.
سوال کننده می‌گوید: شیخ بزرگوار چه بسا شخصی بگوید: چرا برای شخصی در مقابل چیزی حج می‌شود اما برای میت در مقابل چیزی قرائت نشود؟
شیخ ابن عثیمینË جواب دادند: در حقیقت این مسئله وارد است و برای همین در مذهب حنابله حج در مقابل چیزی صحیح نمی‌باشد و اجرت، آن را باطل می‌کند و ما می‌گوییم: اگر حج کننده قصدش مال باشد پس اجرت صحیح نمی‌باشد و این عقد باطل است اما اگر قصدش از حج مصلحت و قضای حاجت برادرش باشد یا قصدش شعائر مقدس باشد، عملش خوب و قصدش نیک است و اشکالی در آن نیست و ما می‌گوییم: اگر انسانی برای حج کردن شخص دیگری اجاره شود اگر قصدش مال باشد همانگونه که شیخ الإسلامË می‌گوید: در آخرت نصیبی ندارد و حج این شخص درست نمی‌باشد زیرا که عقد باطل است و اما اگر قصدش برآورده کردن حاجت برادرش باشد و یا مصلحت رسیدن به شعائر باشد این کار خیر است و مشکلی در آن نیست.
[۱] [تخريج آن گذشت]
[۲] [تخریج آن گذشت]
[۳] [البقرة: ۱۵۶]
[۴] [سوره هود: ۱۵-۱۶]
