(۳۵۲۲) چگونه بین غذا دادن برای میت و صدقه فرق بگذاریم؟

(۳۵۲۲) سوال: چگونه بین شام دادن برای میت و صدقه فرق بگذاریم؟ چون که بسیاری از مردم برای روز اول، دوم و سوم از وفات شخص شام می‌دهند و کسی که این ولیمه را می‌دهد مانند شام دادن برای میت است و آیا چنین کاری وارد است؟

جواب:

صدقه دادن برای مردگان جایز است چون رسول الله ﷺ بر آن اقرار کرده‌اند و در صحیح بخاری آمده است: «أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: إِنَّ أُمِّي افْتُلِتَتْ نَفْسُهَا، وَأَظُنُّهَا لَوْ تَكَلَّمَتْ تَصَدَّقَتْ، فَهَلْ لَهَا أَجْرٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ عَنْهَا ؟ قَالَ: ” نَعَمْ “.»[۱] یعنی: (مردی به رسول الله ﷺ گفت: همانا مادرم ناگهان مُرد و گمان می‌کنم که اگر مجال سخن گفتن می‌یافت، صدقه می‌داد. آیا اگر من از طرف او صدقه دهم ثوابی به او می‌رسد؟ رسول الله ﷺ فرمود: «آری»). سعد بن عبادة Ð در مورد این که گوسفندی را از جانب مادرش صدقه دهد از رسول الله ﷺ فتوا خواست و رسول الله ﷺ حکم به جواز آن داد[۲]. اما ما نمی‌گوییم که این مستحب است یعنی به مردم نمی‌گوییم که از جانب مردگانتان صدقه دهید بلکه می‌گوییم: اگر صدقه دادید پس اجر این نیکی برای شماست و اجر صدقه برای میت می‌باشد و اگر صدقه ندادید از شما نمی‌خواهیم که صدقه دهید و نمی‌گوییم: این در مورد میت سنت است چون رسول الله ﷺ این را برای امتش سنت قرار نداد بلکه فقط در مورد قضیه‌های مشخص حکم به جواز آن داده است و فرق است بین مسئله‌ای که جایز است و بر فاعلش انکار نمی‌شود تا این که مشروعی باشد که از بنده خواسته می‌شود.

و به برادرانی که این کلامم را می‌خوانند می‌گویم: قطعا شما برای مردگانتان خیر را می‌خواهید پس چرا به ارشاد رسول الله ﷺ چنگ نمی‌زنید؟ که می‌فرماید: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ ؛ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ»[۳] یعنی: (هرگاه انسانی بمیرد، عمل او منقطع می‌گردد جز از سه طریق: صدقه‌ی جاریه‌ای، علم و دانشی که مردم از آن استفاده کنند یا فرزند صالحی که بعد از مرگ او برایش دعا کند). پس چیزی که برای او قرار داد دعای دائمی فرزند صالح برای میت است و نگفت فرزندی که برای او صدقه دهد با وجود اینکه سیاق حدیث در مورد اعمال است ولی دعا را به جای آن آورد و مشخص است که رسول الله ﷺ از چیزی عدول نمی‌کند مگر اینکه آن بهتر باشد. و رسول الله ﷺ بهترین در نصیحت برای مردم بود و داناترین خلق به شریعت الله و فصیح‌ترین مردم در تعبیر بود و داناترین شخص به مرادش بود پس چگونه از چیزی که رسول الله ﷺ به آن ارشاد فرموده است به سوی چیزی که فقط در نفسمان آمده است عدول کنیم؟ و اگر کسی از من مشورت بطلبد که کدام یک برتر است هزار صدقه دادن از جانب پدرم یا دعای رحمت و مغفرت برای او؟ می‌گویم برای او دعای مغفرت و رحمت از هزار صدقه دادن برای او بهتر است و اگر می‌خواهی صدقه دهی پس برای خودت صدقه بده که قطعا روزی بر تو خواهد رسید که تمنای یک درهم صدقه را خواهی داشت و این چیزی بود که دوست داشتم برادرانم را نصیحت کنم.

اما شام دادن برای میت در روز اول یا دوم یا سوم از مرگش و یا با گذشت یک هفته و یا گذشت یک سال و مانند آن، همه‌اش بدعت است زیرا که قرار دادن اعمال صالح بر وجه معین زمان و مکان بدون دلیل شرعی تبدیل کردن آن عبادت به بدعت است چون رسول الله ﷺ می‌فرماید: «شرُّ الأمورِ محدثاتُها، وكلُّ بدعةٍ ضلالةٌ»[۴] یعنی: (از بدترین چیزها امور نو در دین است و هر بدعتی گمراهی است). و باید در این امور عبادت موافق شریعت باشد: در سبب، جنس، اندازه، صفت، زمان و مکان است که اگر در یکی از این امور ششگانه با شرع موافق نباشد، آن عمل بدعت است و نفعی به صاحبش نمی‌رساند.

و چه دلیلی برسنت بودن صدقه از جانب میت در آن سه روز اول مرگش یا گذشت یک هفته یا گذشت یک سال و مانند آن وجود دارد؟ اما صدقه دادن غذا در هر وقتی که داده شد (یعنی بدون تخصیص وقت) مشکلی نیست چون صدقه دادن غذا مانند صدقه دادن درهم است و به حسب شرایط گاهی صدقه دادن غذا بهتر است و گاهی صدقه دادن درهم بهتر می‌باشد.

[۱] [تخریج آن گذشت]

[۲] [تخریج آن گذشت]

[۳] [تخریج آن گذشت]

[۴] [تخریج آن گذشت]

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: كيف نفرق بين عشاء الميت والصدقة؟ لأن كثيرًا من الناس يقومون بهذا العشاء في اليوم الأول والثاني أو الثالث من وفاة الفقيد، وهناك من يقوم بهذه الوليمة كعشاء للميت، فهل هذا الفعل وارد؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: الصدقة للأموات جائزة؛ لأن النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم – أقرها، ففي صحيح البخاري رحمه الله: «أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ : إِنَّ أُمِّي افْتُلِتَتْ نَفْسُهَا، وَأَظُنُّهَا لَوْ تَكَلَّمَتْ تَصَدَّقَتْ، فَهَلْ هَا أَجْرٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ عَنْهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ». واستفتاه سعد بن عباده رضي الله عنه في خراف له -أي: في بستان يُخْرَفُ – يتصدق به عن أمه؟ فأفتاه النبي –صلى الله عليه وعلى آله وسلم- بالجواز. لكننا لا نقول: إن هذا مُسْتَحَبُّ، يعني لا نقول للناس: تصدقوا عن موتاكم، بل نقول: إن تصدقتم فلكم أجر الإحسان وأجر الصدقة للميت، وإن لم تتصدقوا فإننا لا نطالبكم بالصدقة، ولا نقول: إنها سُنَّةٌ عن الميت؛ لأن النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم- لم يَسُنَّها لأمته، وإنما هي قضايا أعيان اسْتَفْتِي فيها فأفتى فيها بالجواز، وفَرْقٌ بين الجواز الذي لا يُنكَرُ على فاعله والمشروع الذي يُطَالَبُ به العبد.

وأقول لإخواني الذين يقرءون كلامي هذا: إنكم تُرِيدُونَ الخير للميت لا شك، ولكن لماذا لا نتأسى بإرشاد النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم-؟ فإنه صلى الله عليه وسلم قال: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ». فجعل وظيفة العمل الدائم للميت هو دعاء الولد الصالح له، ولم يقل: أو ولد صالح يتصدق له، مع أن سياق الحديث في الأعمال، لكنه صلى الله عليه وسلم عدل عن ذلك إلى الدعاء، ومن المعلوم أن النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم- لا يمكن أن يعدل عن شيء إلى آخر إلا والخير في الآخر، فإنه -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- أنصح الخلق للخلق، وأعلم الخلق بشريعة الله، وأفصح الخلق بالتعبير، وأعلمهم بمراده، فكيف نعدل عن شيء أرشد إليه النبي صلى الله عليه وسلم إلى شيء نجده في نفوسنا فقط؟ فلو استشارني رجل وقال: أيهما أفضل، أن أتصدق عن أبي بألف أو أن أدعو له بالمغفرة والرحمة؟ قلت: ادع له بالمغفرة والرحمة خير من أن تتصدق عنه بألف، وإذا كنت تريد الصدقة فاجعل الصدقة لنفسك، فإنك سيمر بك يوم بل أيام تتمنى أن يكون في حسناتك صدقة بدرهم، هذا ما أود أن أنصح به إخواننا.

أما ترتيب العشاء للميت في أول يوم وثاني يوم وثالث يوم من موته، أو على مر الأسبوع، أو مرّ السَّنة، أو ما أشبه ذلك، فكل هذا بِدْعَةٌ؛ لأن ترتيب الأعمال الصالحة على وجه مُعَيَّن وقتا أو مكانًا دون دليل شرعي يجعل هذه العبادة بدعة؛ لأن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «شَرُّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا، وَكُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ». فلا بد من موافقة العبادة للشريعة في الأمور التالية: السبب والجنس والقدر والصفة والزمان والمكان، وإذا لم توافق العبادة أو إذا لم يوافق العمل الشريعة في هذه الأمور الستة فإنه يكون بدعة ولا ينفع صاحبه.

ومن أين لهؤلاء الدليل على أن الميت يُسَنُّ أن يُتَصَدَّقَ عنه في الأيام الثلاثة الأولى من موته، أو على مر الأسبوع، أو مر السُّنَّة، أو ما أشبه ذلك؟ أما لو تُصُدِّقَ عنه بطعام في أي وقت كان فهذا لا بأس به؛ لأن الصدقة بالطعام كالصدقة بالدراهم، وقد تكون أنفع من الصدقة بالدراهم، وقد تكون الصدقة بالدراهم أنفع، حسب الحال والوقت.