(۳۴۹۷) سوال: چگونه به اهل میت تسلیت (و تعزیه) بگویم؟

جواب:

تسلیت اهل میت با اینست که برای انسانی که مصیبت دیده با میت است چیزی یاد شود که او را بر صبر کردن و تحمل مصیبت تقویت کند، و بهترین چیزی که با آن تسلیت گفته می‌شود آن چیزی‌ست که پیامبر –عليه الصلاة والسلام– برای یکی از دخترانش ذکر نمود وقتی‌که کودکش وفات یافت، ایشان -عليه الصلاة والسلام- به فرستاده‌ای که او به سوی رسول‌الله ﷺ فرستاده بود، فرمود: «إِنَّ لِلَّهِ مَا أَخَذَ وَلَهُ مَا أَعْطَی، وَکُلٌّ عِنْدَهُ بِأَجَلٍ مُسَمًّی، فَلْتَصْبِرْ وَلْتَحْتَسِبْ»[۱] : (هر چه را که الله می‌دهد و می‌گیرد متعلق به خودش است، و هر چیزی نزد او مدت مشخصی دارد، پس باید صبر پیشه کنی تا اجر و پاداش داشته باشی). این بهترین چیزی‌ست که شخص مصیبت دیده با آن تسلیت گفته می‌شود، و اگر هم با دیگر عبارت‌ها او را تسلیت گفت که در شکیبا بودن شخص بر مصیبت و واداشتن او به صبر بر آن مصیبت مفید بود پس اشکالی ندارد، اما مواظبت بر چیزی که در سنت آمده از بقیه سزاوارتر است.

سپس تسلیت گفتن امری نیست که یک چیزی حتمی شمرده شود، به طوری‌که درها برای آن باز شود، و چراغ‌ها برای آن روشن شود، و صندلی‌ها برای آن گذاشته شود، و غذاها برای آن درست شود، همه‌ی این‌ها از بدعت‌های نوآوری شده‌ای است که از آن نهی می‌شود، زیرا صحابه درست کردن غذا و جمع شدن بر آن نزد اهل میت را از  نوحه خوانی به حساب می‌آوردند ، و نوحه‌خوانی حرام است، و بلکه از گناهان کبیره است، بنا به همین می‌بینیم که تسلیت گفتن (و تعزیه) مشروع اینست که هرگاه شخص مصیبت زده را در خانه یا در بازار یا در مسجد چنانچه از اهل بازار و مسجد بود یافتی، و او را ناراحت دیدی، او را امر به صبر کنی و به او بگویی: صبر کن و احتساب اجر کن که الله هر چه می‌دهد و می‌گیرد متعلق به خودش است، و هر چیز نزد او مدت مشخصی دارد، و آنچه که شده دیگر هرگز تغییر نمی‌کند (و عوض نمی‌شود)، و همه از این دنیا رفتنی هستند، و از این قبیل سخنان که باعث شود او مصیبت (از دست دادن کسی) را تحمل کند.

و اما آنچه به آن اشاره کردی از اینکه برخی مردم در تسلیت گفتن انجام می‌دهند، و آن را مانند شب‌های عروسی برپا می‌کنند، قطعاً بدعتی منکر است، خصوصاً اینکه گاهی اجتماع مختلط (میان زن و مرد) به وجود می‌آید، و گاهی اجتماعی بر یک قاری به وجود می‌آید که او را استخدام می‌کنند تا بر روح میت -به گمان خودشان- بخواند، و میت در حقیقت از خواندن او نفعی نمی‌برد، برای اینکه این قاری اغلب تنها به خاطر مال می‌خواند، و هر کس به خاطر مال بخواند ثوابی ندارد، زیرا قصدش از آن عمل خوشنودی الله نبوده وقتی از آن عمل دنیا را خواسته است، بنابراین آن عمل باطل است، الله –تعالی– می‌فرماید: ﴿مَن كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لَا يُبْخَسُونَ (١٥) أُولَٰئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ ۖ وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا فِيهَا وَبَاطِلٌ مَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾ [هود: ١٥-١٦] (کسی‌که زندگانی دنيا و زینت آن را بخواهد، -پاداش- اعمالش را در این -دنیا- به طور کامل و تمام به آن‌ها می‌دهیم، و چیزی از آن‌ها کم و کاست نخواهند شد (۱۹) اینان کسانی هستند که در آخرت، جز آتش -جهنم، نصیبی- نخواهند داشت، وآنچه را در دنیا انجام داده‌اند، بر باد رفته است، و آنچه را عمل می‌کردند؛ باطل است).

پس نصیحت من به برادرانم که به این رسم بد عادت کرده‌اند اینست که به سوی الله توبه کنند، و اینکه درهای خود را ببندند، و برای کسی باز نکنند، همان‌طور که برادرانم را که از راه دور می‌آیند و بر اهل میت برای برپایی عزا -به گمان خود- وارد می‌شوند نصیحت می‌کنم که ساکنی را تحریک نکنند، و این که در شهر هایشان بمانند و به مصیبت دیدگان (که کسی را از دست داده‌اند) با تلفن تماس بگیرند و به آن‌ها تسلیت بگویند، یا برای آن‌ها پیامی بنویسند که در آن به آن‌ها تسلیت بگویند، و اما در مورد این هیئت‌های پرشور که از همه جا می‌آیند، در واقع خستگی جسمی، مالی و دینی است؛ زیرا اجتماع بر امری نامشروع است و بلکه بر امری نوپیدا است، لذا آیا رسول –عليه الصلاة والسلام– و اصحابش و پیروان آن‌ها به نیکی بمانند این عزا را برپا می‌کردند؟ این سیرت‌های آن‌ها پیش روی ماست، هرگز این کارها را نمی‌کردند، و بلکه این امری نوپیداست، و بعید نیست که دلیلش استعمار نصارا بر برخی سرزمین‌های اسلامی باشد، زیرا نصارا و دیگر کفار این مصیبت‌ها را مصیبت‌های مادی محض می‌دیدند، بنابراین می خواستند که با مثل این اجتماعات درباره فکر زدن راجع به آن خود را تسلی دهند، ولی مومن با مثل این امور تسلی نمی یابد، مومن با ایمانش تسلی می‌یابد، با تو کلش بر الله و اعتمادش بر او تسلی می‌یابد، با رضایتش از قضا و قدر الهی تسلی می‌یابد، با امور معنوی و روحی تسلی می‌یابد، امور مادی محض نیستند چنانچه کافران از یهود و نصارا و بقیه انجام می‌دهند، ولی برخی مردم آن را گرفتند تا اینکه به عادتی (و رسمی) تبدیل شد.

از الله برای خود و برادرانمان می‌خواهیم که ما را به راه راست خود هدایت کند، راه کسانی‌که بر آنان انعام نموده است، از پیامبران، و صدیقان و شهدا و صالحان.

[۱] [أخرجه البخاري: كتاب الجنائز، باب قول النبي ﷺ: «يعذب الميت ببعض بكاء أهله عليه» إذا كان النوح من سنته، رقم (١٢٨٤). ومسلم: كتاب الجنائز، باب البكاء على الميت، رقم(٩٢٣).]