(۳۴۹۰) سوال: وقتی قبرستان یا مرقد یکی از صالحین را زیارت می‌کنم، بعد از سلام، هشت مرتبه سوره اخلاص را می‌خوانم و برای اموات یا صاحب مرقد دعا می‌کنم، قبل از همه به رسول‌الله ﷺ، سپس قرائت و دعای خود را با این قولم به پایان می‌برم: و ثواب سوره فاتحه را از جانب خودم به آن‌ها می‌دهم، و آن سوره [=فاتحه] را می‌خوانم، سپس دو رکعت نماز می‌خوانم، آیا این کارم درست است؟

جواب:

می‌گوییم: خواندن سوره اخلاص هشت مرتبه بعد از سلام اصلی در شرع ندارد، و از بدعت‌های نوآوری شده نزد انجام دهنده‌ی آن است، و پیامبر ﷺ فرموده است: «كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ» (هر بدعتی گمراهی است). و همچنین اهدا کردن سوره فاتحه برای آن‌ها نیز از اموری‌ست که شرع آن را موقع زیارت قبور نیاورده است، و بلکه پیامبر ﷺ موقع زیارت قبور فقط این را مشروع کردند که زائر بگوید: «السَّلامُ عليكم دارَ قومٍ مُؤمنينَ، وإنَّا إن شاءَ اللهُ بكم لاحِقُونَ» (سلام بر شما ای ساکنان مؤمن این سرزمین؛ ما هم به خواست الهی به زودی به شما ملحق می‌شویم)، «وَيَرْحَمُ اللهُ المُسْتَقْدِمِينَ مِنا ومِنْكُمْ والمُسْتَأخِرِين»  (الله به پیشینیان و بازماندگانمان رحم کند)، «أَسْأَلُ اللهَ لنا ولَكُمُ العافِيةَ» (از الله خواستار عافیت برای خود و شما هستم)، «اللّهُمَّ لا تَحْرِمْنا أجْرَهُمْ ولا تَفْتِنا بعدَهُم» (بارالها؛ ما را از اجر آن‌ها محروم مگردان، و بعد از آنان ما را مبتلا مکن)، «اللّهُمَّ اغْفِرْ لَنا ولَهُم» [ (بارالها؛ ما و آن‌ها را بیامرز). پس این سلام جامع بین دعا برای آن‌ها و سلام و تحیت، بهترین چیزی‌ست که شخص می‌گوید، با اینکه پیروی نمودن از سنتی است که پیامبر ﷺ بدان راهنمایی نمودند، و اگر آنجا امری بهتر از این بود قطعاً پیامبر ﷺ آن را بیان می‌فرمودند؛ برای اینکه ایشان عالم‌ترین مردم به چیزی‌ست که نفع بیشتری دارد، و ناصح‌ترین مردم به خلق است، لذا امکان ندارد چیزی که بهتر است را رها کند سپس امتش را به چیزی کمتر از آن راهنمایی کند، برای همین برادر سوال کننده‌ی خود را نصیحت می‌کنیم که از آنچه در سنت موقع زیارت قبور آمده، تعدی نکند.

و اما دو رکعت نماز که در آخر سوال نزد قبر به آن اشاره کردند: این چنانچه در قبرستان باشد پس جایز نیست؛ زیرا نماز در قبرستان حرام است، همانا پیامبر ﷺ فرمودند:  «لَا تُصَلُّوا إِلَى الْقُبُورِ» [تقدم تخريجه] (به سوی قبرها نماز نخوانيد). پس نماز به سوی قبر بدین معنا که قبر بین تو و بین قبله باشد، این حرام است و جایز نیست، و همین‌طور نیز قبرستان، چنانچه پیامبر ﷺ فرمودند: «الْأَرْضُ كُلُّهَا مَسْجِدٌ إِلَّا الْمَقْبَرَةَ وَالْحَمَّامَ»[۱]  (تمام زمين جز قبرستان و حمام مسجد است).

پس قبرستان جایی برای نماز خواندن نیست، و تنها نماز بر جنازه از آن استثنا می‌شود؛ انجام این عمل از پیامبر ﷺ وارد شده است؛ لذا در حدیث است: أنَّ امْرَأَةً سَوْدَاءَ كَانَتْ تَقُمُّ المَسْجِدَ -أَوْ شَابًّا- فَفَقَدَهَا رسول‌الله ﷺ، فَسَأَلَ عَنْهَا -أَوْ عَنْهُ-، فقالوا: مَاتَ، قَالَ: «أَفَلا كُنْتُمْ آذَنْتُمُونِي بِهِ» فَكَأنَّهُمْ صَغَّرُوا أمْرَهَا -أَوْ أمْرهُ- فَقَالَ: «دُلُّونِي عَلَى قَبْرِهِ أو قَبْرِه» فَدَلُّوهُ فَصَلَّى عَلَيْهَا، ثُمَّ قَالَ: «إنَّ هذِهِ القُبُورَ مَمْلُوءةٌ ظُلْمَةً عَلَى أهْلِهَا، وَإنَّ اللهَ ù يُنَوِّرُهَا لَهُمْ بِصَلاتِي عَلَيْهِمْ». (زنی سياه يا جوانی بود که مسجد را نظافت می‌کرد. رسول‌الله ﷺ آن زن يا آن جوان را نيافت. از احوال او پرسيد، گفتنـد مـرده اسـت. فرمـود: «چـرا مـرا آگـاه نکرديـد». انگار آن‌ها کار آن زن يا جوان را کوچک شمردند. فرمودند: «قبرش را به من نشان بدهيد». قبر او را برايش نشان دادند، پیامبر ﷺ بر آن نماز گزارد و فرمود: «ايـن قبرهـا بـر صـاحبانش پـر از ظلمـت اسـت و الله ù بـه برکت نماز خواندن من آن را برایشان روشن می‌سازد»). و فقط نماز جنازه استثنا می‌شود از میان نمازها که در قبرستان نماز بخوانی.

سوال کننده می‌گوید: و آیا دعا برایش جایز است؟ و آیا واجب است بر کسی‌که وارد قبرستان شد سوره‌ی یس بخواند؟

شیخ ابن عثيمين Ë جواب دادند: نه. واجب نیست بر او که سوره‌ی یس بخواند، و نیز مشروع نیست که بخواند، بلکه به او می‌گوییم: نخوان، و فقط کاری را انجام بده که پیامبر ﷺ به آن دستور دادند، و آن هم چیزی‌ست که در اول جواب بیان نمودیم.

[۱] [أخرجه الترمذي: كتاب الصلاة، باب ما جاء أن الأرض كلها مسجد إلا المقبرة والحمام، رقم(٣١٧). وابن ماجه: كتاب المساجد والجماعات، باب المواضع التي تُكْرَهُ فيها الصلاة، رقم(٧٤٥). وأحمد(٨٣/٣)، رقم(١١٨٠٥).]