(۳۳۹۵) آیا قرائت قرآن بر میت جایز است؟

(۳۳۹۵) سوال: آیا قرائت قرآن بر میت جایز است؟ هنگامی که میت دفن می‌شود دو بار سوره‌ی یاسین و فاتحه بر وی خوانده می‌شود. به نظر شما حکم شرع در این باره چیست؟ الله B به شما اجر دهد.

جواب:

پاسخ ما به این سؤال نیاز به مقدمه‌‌‌ای مفید دارد. همان چیزی که رسول الله ﷺ در خطبه‌ی روز جمعه اعلان می‌نمود: «أَمَّا بَعْدُ؛ فَإِنَّ خَيْرَ الْحَدِيثِ كِتَابُ اللَّهِ، وَ خَيْرَ الْهَدْيِ هَدْيُ مُحَمَّدٍ، وَشَرُّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا، وَكُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ»[۱] یعنی: (اما بعد؛ همانا بهترین سخن کتاب الله است و بهترین هدایت و روش، روش محمد است و بدترین چیزها بدعت‌ها هستند و هر بدعتی گمراهی است). این قاعده‌ی بزرگی است که رسول الله ﷺ آن را تأسیس نموده و از مخالفت با آن تحذیر داده‌اند. این همان قاعده‌ای است که بر انسان واجب است بر همان اساس در دین، عقیده، قول، فعل و ترک حرکت کند. اگر این کاری که سؤال کننده بدان اشاره کرد -یعنی این که قبل یا بعد از دفن میت، سوره‌ی یاسین و فاتحه بر آن خوانده شود- را بر قاعده‌ای که رسول الله ﷺ آن را برای امتش تأسیس و اعلان نموده تطبیق دهیم می‌بینیم این کار بدعت است و هر بدعتی گمراهی است. نهایت آنچه پیرامون این مسئله از رسول الله ﷺ روایت شده این است که ایشان فرمود: «اقرؤوا يس على موتاكم»[۲] یعنی: (بر کسانی از خودتان که در حال مرگ هستند سوره‌ی یاسین بخوانید). مقصود ایشان قرائت بعد از مرگ نیست زیرا سودی از آن نمی‌برد و فقط زمانی سود می‌برد که در حال احتضار باشد و این سوره بر وی خوانده شود تا او بشنود. در این صورت با آنچه الله B از حصول ایمان و فضیلتش برای مؤمن و عاقبت وی یاد نموده سینه‌اش گشاده می‌شود. آن‌ گاه که الله B یاد می‌کند که به دعوت‌گر به سوی الله B که گفته است:{يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِينَ} [يس: ٢٠] ترجمه: (ای قوم من! از پیامبران پیروی کنید) چنین گفته می‌شود: {قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ* بِمَا غَفَرَ لِي رَبِّي وَجَعَلَنِي مِنَ الْمُكْرَمِينَ} [يس: ٢٦-٢٧] ترجمه: (به او گفته شد: «وارد بهشت شو» گفت: ‌ای کاش قوم من می‌دانستند * که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی‌شدگان قرار داده است). اما بعد از خروج روح چیزی بر وی خوانده نمی‌شود نه فاتحه و نه یاسین. همچنین بعد از دفن چیزی بر وی خوانده نمی‌شود و نهایت آنچه در این باره وارد شده این است که پیامبر ﷺ هرگاه دفن میت تمام می‌شد بر قبرش ایستاده و می‌فرمود: «استغفروا لأخيكم و سلوا له التثبيت فإنه الآن يُسأل» یعنی: (برای برادرتان طلب آمرزش کنید و برایش ثابت قدم بودن را درخواست کنید زیرا او اکنون سؤال می‌شود). همچنین معلوم است که: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ: إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ» یعنی: (هرگاه انسان بمیرد عملش قطع می‌شود مگر از سه جهت: صدقه‌ی جاریه، علمی که از آن سود برده شود یا فرزند صالح و شایسته‌ای که برایش دعا کند). این حدیث موجب می‌شود مؤمن فرصت‌های زندگی را غنیمت بشمارد و قبل از این که توانایی نداشته باشد به عمل بپردازد. از زندگانی‌ برای مرگش، از سلامتی برای بیماری‌اش، از دارایی برای تنگ‌دستی‌اش، از فراغت برای مشغول بودنش بگیرد تا دوراندیش بوده و فرصت را غنیمت شمرده باشد. لذا هرگاه میت بمیرد بهترین چیزی که به او هدیه می‌کنیم این است که از الله B برایش آمرزش و رحمت بخواهیم، همچنین بخواهیم قبرش را برایش باز نموده، بگستراند و نورانی کند همچنین او را وارد بهشت نموده و از آتش جهنم پناه دهد و از گناهانش بگذرد و دعاهای سودمند دیگری که میت از آن سود می‌برد. شایسته است انسان زنده فرصت‌ها را غنیمت شمرده و اعمال صالح را برای خود انجام دهد زیرا او نیز نیاز خواهد داشت. اکنون ما مدت زمانی مهلت داریم اما در هدر دادنش اسراف می‌کنیم، به آنچه از وقت ضایع می‌شود یا به اوقاتی که برای کارهای بیهوده صرف می‌کنیم اهمیتی نمی‌دهیم اما هنگام مرگ و قطع شدن آرزوها ارزش وقت را می‌دانیم لذا انسان هنگام مرگش می‌گوید: {رَبِّ ارْجِعُونِ* لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ} [المُؤمِنُونَ: ٩٩-١٠٠] ترجمه: (پروردگارا مرا به دنیا بازگردان * باشد که در آنچه در دنیا ترک کرده‌ام کار شایسته‌ای انجام دهم). همچنین می‌گوید: {رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُنْ مِنَ الصَّالِحِينَ} [المُنَافِقُونَ: ١٠] ترجمه: (پروردگارا!‌ ای کاش مرگ مرا مدت کمی به تأخیر می‌انداختی تا صدقه بدهم و از صالحان باشم).

لذا نصیحتم برای خود و برادرانم این است: تا زمانی که انسان مهلت دارد فرصت را غنیمت بشمارد و اعمال صالحی که انسان را به الله B نزدیک می‌کند خودش انجام دهد اما هر کس از نزدیکان، برادران و دوستانش از دنیا رفت برایشان بسیار دعا کند زیرا اگر الله B دعایی را اجابت کند که به سبب آن، نجات از آتش جهنم و ورود به بهشت حاصل شود همین نهایت خواسته و آرزوی انسان است.

خلاصه‌ی سخن: قرائت سوره‌ی فاتحه و یاسین بعد از مرگ بر میت، قبل و بعد از دفن سنت نیست.

(۱⁾ [تخریج آن گذشت]

(۲⁾ [تخریج آن گذشت]

تعداد بازدید: 1

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: هل تجوز قراءة القرآن على الميت؟ وعندما يُدْفَنُ الميت يُقْرَأُ عليه سورة يس والفاتحة مرتين، فما حكم الشرع في نظركم في هذا مأجورين؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: جوابنا على هذا السؤال يحتاج إلى مقدمة نافعة، وهي ما كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يعلنه في خطبة يوم الجمعة فيقول: «أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ خَيْرَ الْحَدِيثِ كِتَابُ الله، وَخَيْرُ الْهُدَى هُدَى مُحَمَّدٍ، وَشَرُّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا، وَكُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ». وهذه القاعدة العظيمة التي أسسها رسول الله صلى الله عليه وسلم وحَذَّر من مخالفتها هي القاعدة التي يجب أن يسير الإنسان عليها في دينه، وعقيدته، وقوله، وفعله، وتركه. وإذا طبقنا هذا العمل الذي أشار إليه هذا السائل – وهو أن يُقْرَأ على الميت بعد دفنه سورة يس وسورة الفاتحة، أو قبل دفنه سورة يس وسورة الفاتحة- على القاعدة التي أسسها رسول الله صلى الله عليه وسلم وأعلنها لأمته، وجدنا أن هذا العَمَلَ بدعة، وكل بدعة ضلالة، وأقصى ما ورد في ذلك ما يُرْوَى عن رسول الله صلى الله عليه وسلم أنه قال: «اقْرَءُوا بس عَلَى مَوْتَاكُمْ». وليس المقصود أن تكون القراءة عليه بعد موته؛ لأنه لا يَسْتَفِيدُ منها شيئًا، وإنما يستفيد منها إذا كان قد حضره الأجل فقُرئت. عنده وهو يسمع، فإن ذلك قد يشرح صدره بعض الشيء بما ذكر الله فيها من حصول الإيمان وفضيلته للمؤمن ومآله، حيث ذكر الله -تعالى- أنه قيل للرجل الداعي إلى الله الذي قال: ﴿يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا المرسلين ﴾:[يس: ٢٠]: ﴿ قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قَالَ يَلَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ بِمَا غَفَرَ لِي رَبِّي وَجَعَلَنِي مِنَ الْمُكْرَمِينَ ﴾ [يس: ٢٦-٢٧]. وأما بعد خروج الروح فإنه لا يُقْرَأُ عليه شيء، لا الفاتحة ولا يس، وكذلك بعد الدفن لا يُقْرَأُ عليه شيء، وأقصى ما جاء في ذلك أن النبي صلى الله عليه وسلم كان إذا فُرِغَ من دفن الميت وَقَفَ عليه وقال: «اسْتَغْفِرُوا لِأَخِيكُمْ، وَسَلُوا لَهُ بِالتَّثْبِيتِ، فَإِنَّهُ الْآنَ يُسْأَلُ». ومعلوم أنه «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ» . وهذا الحديث يوجب للمؤمن أن ينتهز فرص الحياة، ويعمل قبل أن لا يستطيع العمل، يأخذ من حياته لموته، ومن صحته لسقمه، ومن غناه لفقره، ومن فراغه لشغله، حتى يكون حازمًا منتهزا للفرصة، فالميت إذا مات فإن أفضل ما نُهْدِيه إليه أن ندعو الله له بالمغفرة والرحمة، وأن يُفْسَح له في قبره وأن يُوسَع له فيه ويُنَوَّرَ له فيه، وأن يُدْخِلَهُ الجنة ويُعِيدَهُ من النار، وأن يتجاوز عن سيئاته… إلى غير ذلك من الدعاء النافع الذي ينتفع به الميت. أما الأعمال الصالحة فينبغي أن يكون الإنسان الحي منتهزا لها يجعلها لنفسه؛ لأنه هو أيضًا سيحتاج، ونحن الآن في مهلة من الزمن، نسرف في إهداره ، لا يُهمنا ما ضاع منه ولا ما بذلنا منه في أمور لا تنفعنا، ولكن عند حضور الأجل وانقطاع الأمل نعرف قدر الوقت، فيقول الإنسان عند موته: ﴿ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلَى أَعْمَلُ صَلِحَا فِيمَا تَرَكَ ﴾ [المؤمنون: ٩٩-١٠٠]. ويقول: ﴿رَبِّ لَوْلَا أَخَرَتَنِي إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَدَفَ وَأَكُن مِّنَ الصَّلِحِينَ ﴾ [المنافقون: ١٠]. فنصيحتي لنفسي ولإخواني أن ينتهزوا الفرصة ما دام الإنسان في زمن المهلة وأن يُكْثِر من الأعمال الصالحة الْمُقَرِّبَةِ إلى الله لنفسه هو، وأما من مات من أقاربه وإخوانه وأصحابه فلْيُكْثِر لهم من الدعاء، فإن الله -تعالى- إذا استجاب له دعوة يحصل بها النجاة من النار ودخول الجنة فهذا غاية ما يتمناه الإنسان.

فخلاصة الكلام أنه لا يُسَنُّ قراءة الفاتحة ولا يس بعد الموت، لا قبل الدفن ولا بعده.