(۳۲۸۶) آیا هرکس بر اثر آوار یا آتش‌سوزی بمیرد، شهید است؟

(۳۲۸۶) سوال: از برخی برادران شنیدم که هرکس بر اثر آوار یا آتش‌سوزی بمیرد، شهید است ولی آیا این با شهید در راه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ برابری می‌کند؟ و هرکس با یکی از این موارد بمیرد درحالی‌که نماز نمی‌خوانده، آیا شهید به حساب می‌آید؟ لطفا در این‌باره نصیحت و راهنمایی بفرمایید.

جواب:

این چیزی که سوال کننده ذکر کردند از اینکه هرکس به وسیله آوار و یا آتش‌سوزی یا غرق شدن بمیرد، شهید است صحیح می‌باشد و درباره‌ی آن حدیث از رسول‌الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم ثابت و صحیح است[۱] ولی حکم شهیدی که در راه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ کشته شده به آن‌ها داده نمی‌شود، که همانا شهیدی که در راه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ کشته شده همه چیز برایش بخشیده می‌شود جز بدهی و شهیدی که در راه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ کشته شده، غسل و کفن کرده نمی‌شود و نماز بر او خوانده نمی‌شود و با خونش در لباسش دفن می‌شود چنانچه رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم در سالی که غزوه أحد بود بدان دستور دادند[۲]، برای اینکه او در روز قیامت برانگیخته می‌شود درحالی ‌که خون از زخمش جاری است، رنگ آن مانند رنگ خون است و بوی آن مانند بوی مشک[۳]، و اینکه کشته شده در راه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در قبرش دچار فتنه و آزمایش نمی‌شود، یعنی: دو ملک نزد او نمی‌آیند که از او درباره‌ی پرودگارش و دینش و پیامبرش بپرسند، بخاطر اکتفا کردن به سختی بزرگی که با جهاد در راه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ برایش حاصل شده، آنجا که گردنش را تقدیم کرد، و خودش را بخاطر اعلای کلمه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در معرض تلف شدن و هلاکت قرار داد، و در حدیث آمده است: «أنَّ رجلًا قال: يا رسولَ اللهِ ما بالُ المؤمنين يُفتنون في قبورِهم إلَّا الشَّهيدَ قال كفَى ببارقةِ السُّيوفِ على رأسِه فتنةً»[۴] : (اینکه مردی گفت: ‌ای رسول‌الله، چرا همه‌ی مومنان در قبرهایشان مورد آزمایش و فتنه قرار می‌گیرند به جز شهید؟ فرمودند: «همان برق شمشیر بر فرق سر شهید کافی ا‌ست (که برایش بزرگ‌ترین آزمایش باشد)) و این احکام برای شهیدی که به وسیله‌ی اسبابی که سوال کننده ذکر نمود ثابت نیست اما امید می‌رود که شهید باشد.

سپس در اینجا نکته‌ای وجود دارد که می‌خواهم آن را بگویم و آن این است که: هرکس که در راه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ کشته شد و کسی بود که می‌جنگد تا كلمه الله بالا قرار گیرد پس او شهید است ولی ما برای شخص معینی گواهی نمی‌دهیم به اینکه او شهید است هرچند در معرکه و صحنه نبرد کشته شده باشد و بخاری رَحِمَهُ‌الله در کتاب صحیح خودش بر این مسأله بابی را گذاشته به نام: باب: “لا يقال فلان شهيد” یعنی: (گفته نمی‌شود فلانی شهید است) و به حدیث صحیح استدلال کرده است: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَا يُكْلَمُ أَحَدٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ – وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَنْ يُكْلَمُ فِي سَبِيلِهِ – إِلَّا جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَاللَّوْنُ لَوْنُ الدَّمِ، وَالرِّيحُ رِيحُ الْمِسْكِ»[۵] : (قسم به آنکه جانم به دست اوست، هرکس در راه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ زخمی شود -و الله داناتر است که چه کسی در راه او زخم برداشته- در روز قیامت در حالی می‌آید که خونش رنگ خون است اما بوی مشک می‌دهد)، پس فرموده‌اش «و الله داناتر است که چه کسی در راه او زخم برداشته» اشاره به اعتبار نیت است و ما نیت فردی که کشته شده را نمی‌دانیم هرچند به ظاهر با او چنین تعاملی پیرامون غسل و کفن و نماز داریم،اما به باطن برایش حکم نمی‌دهیم که او شهید و از اهل بهشت است اما می‌گوییم: امید است که از شهیدان باشد و نیز معلوم است که ما وقتی گواهی دادیم به اینکه او شهید است، لازمه‌اش این می‌شود که او از اهل بهشت باشد همچنین معلوم است که در زمان ما، با گواهی‌ای از جانب رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم تحقق نیافته است، لذا ورع (و پرهیزکاری) این است که گفته نشود: فلانی شهید است هر چند در راه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ کشته شود، یعنی: برایش به صورت معین گفته نشود ولی (به جای آن) بگوییم: امید است که از شهدا باشد یا همان چیزی را بگوییم که رسول‌ صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرمودند: «مَن قُتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، أَوْ مَاتَ فَهُوَ شَهِيدٌ»[۶]: (کسی که در راه الله کشته شود یا بمیرد، شهید است) به طور کلی و نه به صورت معین.

و اما گفته سوال کننده: هرکس به وسیله‌ی این اسباب بمیرد آیا شهید می‌شود با اینکه نماز نمی‌خوانده؟ پس جواب ما بر این سوال این است که می‌گوییم: نه و نه هم کرامتی است و همانا هرکس بمیرد درحالی‌‌ که نماز نمی‌خوانده، پس شهید نیست حتی اگر در صفی که با کافران جهاد می‌کند کشته شود چنانچه نماز نمی‌خوانده پس وی شهید نیست و آن هم برای اینکه هرکس نماز نمی‌خواند کافر است و عمل کافر کلا به او نفعی نمی‌رساند، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرموده است: {وَمَا مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَبِرَسُولِهِ} [التوبة: ٥٤]: (و هیچ‌چیز مانع قبول انفاق‌های آن‌ها نشد مگر آنکه به الله ورسولش کافر شدند) و نیز الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَقَدِمْنَا إِلَى مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَنْثُورًا} [الفرقان: ۲۳]: (و ما به هرگونه عملی که انجام داده‌اند می‌پردازیم، پس آن را (همچون) غباری پراکنده می‌سازیم)، پس هرکس بر کفر بمیرد تمامی اعمالش نابود می‌شود هرچقدر هم باشد حتی اگر مجاهدی در راه الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ باشد و در معرکه و صحنه نبرد کشته شود ولی نماز نمی‌خوانده پس اجری بر او نیست و شهید نیز نیست و کرامتی هم ندارد و روز قیامت با فرعون و هامان و قارون و أُبَيّ بن خلف محشور می‌شود[۷].

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] صحیح بخاري: كتاب الجنائز، باب الصلاة على الشهيد، رقم(١٣٤٣).

[۳] تخریج آن گذشت.

[۴] تخریج آن گذشت.

[۵] تخریج آن گذشت.

[۶] صحیح بخاري: كتاب الجهاد والسير، باب الشهادة سبع سوى القتل، شماره (٢٨٢٩) ومسلم: كتاب الإمارة، باب بيان الشهداء، شماره (١٩١٥)، واللفظ لمسلم. : (هرکس در راه الله کشته شود یا بمیرد، شهید است)

[۷] مسند أحمد شماره (٦٥٧٦) (طبعة الرسالة).

تعداد بازدید: 9

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: سمعت من بعض الإخوة أن من مات بالهدم أو الحرق فهو شهيد، ولكن هل يتساوى هذا مع الشهيد في سبيل الله؟ ومن مات بواحد من هذا وهو لا يصلي فهل يُعتبر شهيدا؟ نرجو النصح والإفادة بهذا.

فأجاب رحمه الله تعالى: هذا الذي ذكره السائل أن من مات بهدم أو حرق أو غرق فهو شهيد، صحيح صَحَ به الحديث عن رسول الله صلى الله عليه وسلم ولكن لا يُعْطَى حكم الشهيد المقتول في سبيل الله، فإن الشهيد المقتول في سبيل الله يُغْفَرُ له كل شيء إلا الدين، والشهيد المقتول في سبيل الله لا يُغسل ولا يُكَفِّنُ ولا يُصَلَّى عليه، ويُدْفَنُ في ثيابه بدمائه، كما أمر بذلك النبي صلى الله عليه وسلم سَنة أحد؛ لأنه يُبْعَثُ يوم القيامة وجرحه يَثْعَبُ دما، اللون لون الدم والريح ريح المسك، ولأن المقتول في سبيل الله لا يُفْتَنُ في قبره، أي: لا يأتيه الملكان يسألانه عن ربه ودينه ونبيه اكتفاء بالمحنة العظيمة التي حصلت له بالجهاد في سبيل الله، حيث عرض رقبته وعرض نفسه للتلف والهلاك إعلاء لكلمة الله -عز وجل-، وقد جاء في الحديث: أَنَّ رَجُلًا قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، مَا بَالُ الْمُؤْمِنِينَ يُفْتَنُونَ فِي قُبُورِهِمْ إِلَّا الشَّهِيدَ؟ قَالَ: «كَفَى بِبَارِقَةِ السُّيُوفِ عَلَى رَأْسِهِ فتنة»، وهذه الأحكام لا تثبت للشهيد الذي مات بالأسباب التي ذكرها السائل، لكن يُرجى له أن يكون شهيدًا.

ثم إن هاهنا نقطة أحب أن أقولها، وهي: أن من قُتِل في سبيل الله فهو الذي يقاتل لتكون كلمة الله هي العليا فهو شهيد، ولكننا لا نشهد لشخص مُعَيَّن بأنه شهيد وإن قُتِلَ في المعركة، وقد بَوَّبَ البخاري رحمه الله في صحيحه على هذه المسألة فقال: باب: لا يُقال فلان ،شهيد واستدل بالحديث الصحيح: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يُعْلَمُ أَحَدٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ – وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَنْ يُعْلَمُ فِي سَبِيلِهِ – إِلَّا جَاءَ يَوْمَ القِيَامَةِ، وَاللَّوْنُ لَوْنُ الدَّمِ ، وَالرِّيحُ رِيحُ المِسْكِ». فقوله : «وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَنْ يُكْلَمُ فِي سَبِيلِهِ» إشارة إلى اعتبار النية، ونحن لا نعلم بنية هذا المقتول، وإن كنا نعامله بالظاهر فيما يتعلق بالتغسيل والتكفين والصلاة، لكننا لا نحكم له بالباطن وهو أنه شهيد من أهل الجنة، ولكننا نقول: يُرْجَى أن يكون من الشهداء، ومعلوم أن هذا الذي قتل في سبيل الله في عصرنا لم يشهد له رسول الله صلى الله عليه وسلم بأنه شهيد، ومعلوم أيضًا أننا لو شهدنا بأنه شهيد لزم من ذلك أن نشهد له بأنه من أهل الجنة، وهذا لم يتحقق بشهادة النبي صلى الله عليه وسلم، فالورع أن لا يقال: فلان شهيد، وإن قُتِلَ في سبيل الله، أي لا يُقَالُ له بعينه، ولكن نقول: يُرْجَى أن يكون من الشهداء، أو نقول بما قال به الرسول صلى الله عليه وسلم: «مَنْ قُتِلَ فِي سَبِيلِ الله فَهُوَ شَهِيدٌ» على سبيل العموم.

وأما قول السائل: من مات بهذه الأسباب هل يكون شهيدا وهو لا يُصَلِّي؟ فجوابنا على هذا أن نقول: لا ولا كرامة، فإن من مات وهو لا يصلي فليس بشهيد، حتى لو كان مقتولاً في الصفٌ وهو يجاهد الكفار وهو لا يصلي فإنه ليس بشهيد، وذلك لأن من لم يصل كافر، والكافر لا ينفعه عمله إطلاقا، قال الله – تعالى -: ﴿ وَمَا مَنَعَهُمْ أَن تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللهِ وَبِرَسُولِهِ ﴾ [التوبة: ٥٤]. وقال الله -تعالى-: ﴿ وَقَدِمْنَا إِلَى مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْتَهُ هَبَا مَّنثُورًا ﴾ [الفرقان: ۲۳] فمن مات على الكفر فإن جميع أعماله حابطة مهما كانت، حتى وإن كان مجاهدا في سبيل الله وقُتِلَ في المعركة ولكنه لا يُصَلِّى فليس له أجر، وليس شهيدًا، ولا كرامة له، ويُحْشَرُ يوم القيامة مع فرعون وهامان وقارون وأُبي بن خلف.