(۲۵۷۱) سوال: لطفا در مورد تعداد رکعات سنت‌‌هایی که رسول الله ﷺ قبل و بعد از نمازهای فرض آن را می‌‌خواندند، مانند: نماز اشراق، نماز ضحی، راتبه‌‌ی قبل از ظهر، قبل از عصر، بعد از مغرب، بعد از عشا همچنین تعداد رکعات نماز تهجد توضیح دهید، و آیا لازم است بعد از آن نماز وتر خوانده شود، با دانستن اینکه شخص وترش را بعد از نماز عشا خوانده باشد و خوابیده باشد؟

جواب:

سنت‌‌هایی که رسول الله ﷺ آن را قبل و بعد از نمازها می‌‌خواندند ده رکعت بودند همانطور که در حدیث ابن عمر Ç آمده است: «حفظت من النبی ﷺ عشر رکعات: رکعتین قبل الظهر، و رکعتین بعدها، و رکعتین بعد المغرب فی بیته، و رکعتین بعد العشاء فی بیته، و رکعتین قبل صلاة الصبح»[۱](از پیامبر ﷺ ده رکعت را حفظ نمودم: دو رکعت قبل و دو رکعت بعد از نماز ظهر، دو رکعت بعد از نماز مغرب در خانه‌‌اش، دو رکعت بعد از نماز عشا در خانه‌‌اش و دو رکعت قبل از نماز صبح) این ده رکعت، و عایشه È می‌‌گوید: «کان النبی ﷺ لا یدع أربعا قبل الظهر»[۲](رسول الله ﷺ چهار رکعت قبل از ظهر را رها نمی‌‌‌‌‌‌کردند) بنابراین نمازهای سنت قبل و بعد از نماز دوازده رکعت هستند: چهار رکعت قبل و دو رکعت بعد از نماز ظهر، دو رکعت بعد از نماز مغرب، دو رکعت بعد از نماز عشا، دو رکعت قبل از نماز صبح. و شایسته است که در نماز صبح دو امر مراعات شود: اول: سبک خوانده شود و دوم: خواندن سوره‌‌ی کافرون به همراه سوره‌‌ی فاتحه در رکعت اول و خواندن سوره‌‌ی اخلاص به همرا سوره‌‌ی فاتحه در رکعت دوم. یا در رکعت اول: همراه با سوره‌‌ی فاتحه، آیه‌‌ی ۱۳۶ سوره‌‌ی بقره و در رکعت دوم همراه با سوره‌‌ی فاتحه آیه‌‌ی ۶۴ سوره‌‌ی آل عمران خوانده شود.

اما دو رکعت سنت ضحی، در صحیح مسلم از عایشه È روایت شده که می‌‌گوید: «کان النبی ﷺ یصلی الضحی أربعا و یزید ما شاء»[۳](رسول الله ﷺ نماز ضحی را چهار رکعت می‌‌خواند و هر اندازه که الله می‌‌خواست اضافه می‌‌کرد. ) و حداقل سنت ضحی دو رکعت است.

اما تهجد رسول الله ﷺ: عایشه È سؤال شدند که نماز پیامبر ﷺ در رمضان چگونه بود: گفتند: «کان لا یزید فی رمضان و لا غیره علی إحدی عشرة رکعة»[۴](ایشان چه در رمضان و چه در غیر از رمضان بیش از یازده رکعت نماز نمی‌‌خواندند) پس آنچه رسول الله ﷺ در شب می‌‌خواندند، یازده رکعت بود و بر آن اضافه نمی‌‌نموند، اما با این وجود اگر انسان نماز تهجد بیشتر از یازده رکعت بخواند، اشکالی ندارد، زیرا پیامبر ﷺ سؤال شدند -همان‌‌طور که در حدیث ابن عمر Ç آمده است- که نظرت در مورد نماز شب چیست؟ فرمود:  «صلاة اللیل مثنی مثنی، فإذا خشی أحدکم الصبح صلی واحدة فأوترت له ما صلی»[۵](نماز شب دو رکعت، دو رکعت است، هرگاه یکی از شما ترسید که صبح داخل شود، یک رکعت بخواند تا اینکه آنچه خوانده تبدیل به وتر شود)؛ بنابراین می‌‌گوییم: تعداد رکعات نماز شب در یازده رکعت محدود نمی‌‌شود بلکه انسان بر اساس نشاطش نماز می‌‌‌‌خواند.

اما اگر در اول شب وتر خواند و نیتش این بود که در اول بیدار نشود، اگر برایش مقدر شد و بعد از آن بیدار شد، دو رکعت دو رکعت می‌‌خواند تا زمانی که فجر طلوع کند و وتر را اعاده نمی‌‌کند، زیرا نماز شب را با وتر قبل از خواب پایان داده است. اما برای کسی که آخر شب بلند می‌‌شود شایسته است که وترش را در آخر شب قرار دهد، همانطور که حدیثی از پیامبر ﷺ در این مورد ثابت است: «من طمع أن یقوم آخر اللیل فلیوتر آخر اللیل، فإن صلاة آخر اللیل مشهودة و ذلک أفضل»[۶](کسی که طمع دارد در آخر شب بیدار شود، در آخر شب وتر بخواند، زیرا نماز آخر شب با حضور ملائکه است و این بهتر است).

[۱] بخاری: کتاب التهجد، باب الرکعتین قبل الظهر، حدیث شماره­ی (۱۱۸۰).

[۲] بخاری: کتاب التهجد، باب الرکعتین قبل الظهر، شماره­ی (۱۱۸۲)، و مسلم: کتاب صلاة المسافرین و قصرها، باب جواز النافلة قائما و قاعدا، شماره­ی (۷۳۰).

[۳] مسلم: کتاب صلاة المسافرین و قصرها، باب استحباب صلاة الضحی، و أن أقلها رکعتان، شماره­ی (۷۱۹).

[۴] تخریج آن گذشت.

[۵] تخریج آن گذشت.

[۶] تخریج آن گذشت.