(۲۳۲۱) دلیل خواندن آیه الکرسی بعد از هر نماز فرض

(۲۳۲۱) سوال: : دلیل خواندن آیه الکرسی بعد از هر نماز فرض چیست؟ و همچنین دلیل خواندن دعا بعد از هر نماز فرض چه می‌باشد؟

جواب:

اما اولی: حدیثی از رسول الله ﷺ روایت شده است که می‌فرماید: «من قرأ آية الكرسي دبر كل صلاة لم يمنعه من دخول الجنة إلا الموت»[۱] ( کسی که بعد از هر نماز آیه الکرسی را بخواند چیزی او را از وارد شدن به بهشت منع نمی‌کند مگر مرگ) و علما در صحت این حدیث اختلاف کرده‌اند بعضی گفته‌اند: ضعیف است و برخی دیگر گفته‌اند: حسن است و کسانی که گفته‌اند ضعیف است اما این از فضائل اعمال می‌باشد و عمل به حدیث ضعیف در فضائل اعمال را جایز دانسته‌اند و اما کسانی که حسن دانسته‌اند پس حدیث حسن از احادیث مقبول می‌باشد که به آن عمل می‌شود مخصوصا که در چنین موضعی باشد پس کسی که بعد از هر نماز آیة الکرسی را بخواند امید که به او خیر برسد.

و اما دعای پشت از نمازها: مراد از پشت نمازها در حدیثی که از رسول الله ﷺ وارد شده است و از او سوال شده که چه دعایی که اجابت نزدیک‌تر است؟ فرمود: «جَوْفَ اللَّيْلِ الْآخِرَ، وَدُبُرَ الصَّلَوَاتِ الْمَكْتُوبَاتِ»[۲] (در دلِ نيمه ی پايانيِ شب و دعا در پايان نمازهای فرض) و مراد از پشت‌ نمازها اواخر نماز است و مراد بعد از نماز نیست زیرا پشت چیزی جزئش می‌باشد همانطور که پشت حیوان قسمت پشتی آن است.

و ممکن است مراد از پشت (کلمه دبر در حدیث) بعد از عمل باشد پس در قول مثل این: «تُسَبِّحُونَ، وَتُكَبِّرُونَ، وَتَحْمَدُونَ دُبُرَ كُلِّ صَلَاةٍ ثَلَاثًا وَثَلَاثِينَ مَرَّةً»[۳] (بعد از نماز سی و سه بار تسبیح و تکبیر و تحمید می‌گویند) مراد از پشت (دبر) نماز، بعد از آن می‌باشد به دلیل قول الله À که می‌فرماید: {فَإِذَا قَضَیۡتُمُ ٱلصَّلَوٰةَ فَٱذۡكُرُوا۟ ٱللَّهَ قِیَـٰمࣰا وَقُعُودࣰا وَعَلَىٰ جُنُوبِكُمۡۚ} [سوره النساء: ۱۰۳] (پس چون نماز را به پایان رساندید، الله را ایستاده، و نشسته و بر پهلوی خویش (خوابیده) یاد کنید).

و اما هنگامی که دلیلی نباشد که مراد از پشت (دبر) بعد ا عبادت است مخصوصا دبر نماز، مراد آخر آن است زیرا که آنجا محل دعا است و در حدیث ابن مسعود در تشهد رسول الله ﷺ می‌فرماید: «ثُمَّ لْيَتَخَيَّرْ مِنَ الدُّعَاءِ»[۴] (سپس هر دعایی که دارد را از الله درخواست کند) پس رسول الله دعا را آخر تشهد قرار داد.

و همانطور که دعا کردن در آخر نماز مقتضای دلیل است همچنین مقتضای عقل نیز می‌باشد پس این که تو در نمازت قبل از این که از مناجات اللهÀ منصرف شوی دعا کنی اولی به نسبت بعد از این که از نماز انصراف دادی اما آنچه دلیل بر آن دلالت می‌دهد از آن تبعیت می‌شود و برای همین از چیز‌های مشروع بعد از سلام دادن این است که بگویی: «أستغفر الله، أستغفر الله، أستغفر» (از الله طلب آمرزش می‌کنم، از الله طلب آمرزش می‌کنم، از الله طلب آمرزش می‌کنم) یعنی سه استغفر الله بگویی و این شکی نیست که این از دعاست ولی در سنت وارد شده است و آنچه در سنت وارد شده است قطعا ثابت می‌باشد.

[۱] رواه نسائی (۳۰/۶) و الطبرانی فی المعجم الکبیر (۱۱۴/۸).

[۲] رواه ترمذی (۳۴۹۹).

[۳] رواه البخاری (۶۳۲۹) و مسلم (۵۹۵).

[۴] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: ما الدليل على قراءة آية الكرسي دبر كل صلاة مكتوبة؟ وما هو الدليل على الدعاء دبر الصلوات المكتوبة كذلك؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: أما الأول فقد ورد فيه حديث عن رسول الله صلى الله عليه وسلم أنه قال: «من قرأ آية الكرسي دبر كل صلاة لم يمنعه من دخول الجنة إلا الموت»، وهذا الحديث اختلف العلماء في صحته، فمنهم من قال:

إنه ضعيف، ومنهم من حَسَّنَهُ، والذين قالوا بضعفه قالوا: إنه من فضائل الأعمال، وأجازوا العمل بالحديث الضعيف في فضائل الأعمال، وأما من حَسَّنَهُ فإن الحديث الحسن من الأحاديث المقبولة التي يُعْمَلُ بها، لا سيما في مثل هذا الموضع، فمن قرأ آية الكرسي دبر الصلاة فإنه يرجى أن ينال خيرا.

وأما الدعاء أدبار الصلوات فإن المراد بأدبار الصلوات في الحديث الذي جاء عن رسول الله صلى الله عليه وسلم أنه سئل: أي الدعاء أسمع؟ قال: «جَوْفَ اللَّيْلِ الآخر، وأدبار الصلوات المكتوبة»، والمراد بأدبار الصلوات أواخر الصلوات، وليس المراد به ما بعد الصلاة؛ لأن دبر الشيء يكون منه، كما في دبر الحيوان فإنه الجزء المؤخر من الحيوان.

وقد يكون المراد بالدبر ما بعد العمل، ففي مثل قوله صلى الله عليه وسلم: «تسبحون، وتحمدون، وتكبرون دبر كل صلاة ثلاثا وثلاثين»، فالمراد بدبر الصلاة هنا ما بعدها، بدليل قوله تعالى: ﴿ فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلَوَةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِيَما وَقُعُودًا وعَلَى جُنُوبِكُمْ ﴾ [النساء: ١٠٣].

وأما إذا لم يدل دليل على أن المراد بالدبر ما بعد العبادة -ولاسيما دبر الصلاة- فإن المراد بدبرها آخرها؛ لأنه هو محل الدعاء، ففي حديث ابن مسعود رضي الله عنه في التشهد قال: «ثم ليتخير من الدعاء ما شاء»، فجعل النبي صلى الله عليه وسلم الدعاء في آخر التشهد.

وكما الدعاء في آخر الصلاة مقتضى الدليل فهو مقتضى النظر أيضًا، فإن كونك تدعو الله تعالى وأنت في صلاتك قبل أن تنصرف من مناجاة الله، أولى من كونك تدعوه بعد أن تنصرف من صلاتك، لكن ما دل الدليل عليه فإنه يُتَّبَعُ، ولهذا كان من المشروع بعد السلام أن تقول: «أستغفر الله أستغفر الله أستغفر الله» أي تقول: أستغفر الله ثلاثا، وهذا من الدعاء بلا شك، لكن وردت به السُّنَّة، وما وردت به السُّنّة فإنه ثابت.