(۲۳۱۴) سوال: اذکار و دعاهایی که بعد از هر نماز گفته می‌شود چیست؟ و آیا دعاها به نسبت نمازها فرق دارند یعنی آیا ه  نماز دعای خاصی دارد؟ یا دعا و ذکری واحد است که بعد از هر نماز خوانده می‌شود؟ آن چیست؟

جواب:

اذکاری برای بعد از نماز وارد شده است متنوع است و انسان هر کدام از آن را بخواند کفایتش می‌کند زیرا عباداتی که به صورت متنوع برای انسان مشروع گشته است انسان بر آن وجوهی که وارد شده است انجام می‌دهد و مثال آن استفتاح است که دعاهای متنوعی برای آن وارد شده است و هر یک از آن را بخواند مشروع است.

پس آنچه حدیث ابوهریره J بر آن دلالت می‌دهد: «اللَّهُمَّ بَاعِدْ بَيْنِي وَبَيْنَ خَطَايَايَ كَمَا بَاعَدْتَ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، اللَّهُمَّ نَقِّنِي مِنْ خَطَايَايَ كَمَا يُنَقَّى الثَّوْبُ الْأَبْيَضُ مِنَ الدَّنَسِ، اللَّهُمَّ اغْسِلْنِي مِنْ خَطَايَايَ بِالثَّلْجِ وَالْمَاءِ وَالْبَرَدِ»[۱] (بار الهی میان من و گناهانم چون مشرق و مغرب فاصله انداز، بارالهی من را از گناهانم پاک کن همان گونه که جامه‌ی سفید از چرک و آلودگی پاک می‌گردد بارالهی خطاهای مرا با آب و برف و تگرگ بشوی) و همچنین: {سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، تَبَارَكَ اسْمُكَ وَتَعَالَى جَدُّكَ، وَلَا إِلَهَ غَيْرُكَ}[۲] (بار الها! پاک و منزهی و حمد از آن توست و نامت با برکت است و قدرت و شکوه تو بسیار بالاست و هیچ معبود حقی بجز تو وجود ندارد) پس اگر دعای استفتاح را اولی یا دومی یا با غیر اینها از آنچه در مورد استفتاح (چیزی است که در رکعت اول، قبل از فاتحه خوانده می‌شود) وارد شده است، بخواند مشکلی نیست و بلکه افضل است که هر باری هر کدام را بخواند و همچنین آنچه در مورد تشهد  و اذکار بعد از نماز وارد شده است.

پس انسان هنگامی که از نماز فارغ شد سه بار استغفار می‌کند و می‌گوید: «أستغفر الله أستغفر الله أستغفر الله، اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ وَمِنْكَ السَّلَامُ، تَبَارَكْتَ ذَا الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ»[۳] (از الله طلب بخشش می‌کنم از اللهÀ طلب بخشش می‌کنم از اللهÀ طلب بخشش می‌کنم، بار الهی! تو سلامی و سلام (پاکی، آرامش، صلح) از توست، خجسته‌ای ای صاحب بزرگی و بخشش)، «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، اللَّهُمَّ لَا مَانِعَ لِمَا أَعْطَيْتَ، وَلَا مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ، وَلَا يَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْكَ الْجَدُّ»[۴] (هیچ معبود به حقی جز الله نیست، یکتاست و هیچ شریکی ندارد، ملک و ستایش شایسته‌ی اوست و او بر هرچیزی تواناست، بار الهی در آن‌چه ببخشی تو را مانعی نیست و در آن‌چه مانع آیی هیچ بخشنده‌ای نیست و تلاش تلاشگر را هیچ بهره‌ای) سه بار، «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَلَا نَعْبُدُ إِلَّا إِيَّاهُ، لَهُ النِّعْمَةُ، وَلَهُ الْفَضْلُ، وَلَهُ الثَّنَاءُ الْحَسَنُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ»[۵] (هیچ معبود بحقی جز او نیست، جز او کسی دیگر را عبادت نمی‌کنیم نعمت و فضل از آن اوست، ستایش نیکو مخصوص اوست، معبود بحقی جز او وجود ندارد همه‌ی ما با اخلاص او را بندگی می‌کنيم هر چند کافران دوست نداشته باشند) و همچنین می‌گوید: «مَنْ سَبَّحَ اللَّهَ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ ثَلَاثًا وَثَلَاثِينَ، وَحَمِدَ اللَّهَ ثَلَاثًا وَثَلَاثِينَ، وَكَبَّرَ اللَّهَ ثَلَاثًا وَثَلَاثِينَ، فَتْلِكَ تِسْعَةٌ وَتِسْعُونَ “. وَقَالَ، تَمَامَ الْمِائَةِ : ” لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، غُفِرَتْ خَطَايَاهُ، وَإِنْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ»[۶] (هر کس بعد از پایان هر نماز سی و سه بار سبحان‌الله، سی و سه بار الحمدلله، و سی و سه بار الله اکبر بگوید که مجموعاً آن اذکار، نود و نه می‌شود و ذکر صدمین آن را با گفتن: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» تمام کند، گناهان او آمرزیده خواهد شد؛ ختی اگر به اندازه‌ی کف دریا باشد).

و جایز است بگوید: ۳۳ بار سبحان الله و ۳۳ بار الحمدلله ۳۴ بار الله اکبر که باهم می‌شود ۱۰۰.

و همچنین جایز است که بجای آن بگوید: سبحان الله، الحمدلله، لا إله إلا الله، الله اکبر، هر کدام را ۲۵بار بگوید تا که ۱۰۰ شود.

پس این انواعی است که در سنت آمده است و افضل است که هر بار یکی را انجام داد.

اما در مورد نماز مغرب و فجر وارد شده است که ۱۰ بار بگوید: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِي وَيُمِيتُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِير»[۷] (هیچ معبود بحقی جز الله نیست یکتاست و هیچ شریکی ندارد، ملک و ستایش برای اوست، اوست که زنده می‌کند و می‌میراند و بر هر چیزی تواناست) و همچنین بگوید: «اللَّهُمَّ أَجِرْنِي مِنَ النَّارِ، سَبْعَ مَرَّاتٍ». (بار اللهی ما را از آتش جهنم نجات ده، هفت بار).

و بدان که تنوع عبادات و اذکار از نعمت‌های الله بر انسان هستند زیرا که فایده‌های زیادی دارند و از آن:

۱- تنوع عبادات سبب می‌شود که انسان هنگامی که ذکر می‌گوید قلبش حاضر باشد و اگر انسان دائما یک ذکر را بخواند همانطور که می‌گویند برایش به امری روتین تبدیل می‌شود بدون این که قلبش حاضر باشد پس اگر از روی عمد آن را با انواع مختلفی که دارد بجا بیاورد حضور قلب پیدا می‌کند.

۲-انسان به هر سببی‌، می‌تواند آسان‌ترین آن را انتخاب کند پس اینگونه برایش آسان می‌گردد.

۳- در هر یک از آنها چیزی است که در دیگری نیست پس اینگونه ثنای الله را بیشتر بجا می‌آورد.

و اینگونه است که اذکار وارده در نماز متنوع می‌باشد.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] رواه ابو داود (۷۷۵) و ترمذی (۲۴۲) و نسائی (۹۰۰) و ابن ماجه (۸۰۴).

[۳] رواه مسلم (۵۹۱).

[۴] رواه البخاری (۸۴۴) و مسلم (۵۹۳).

[۵] رواه مسلم (۵۹۴).

[۶] رواه مسلم (۵۹۷).

[۷] رواه احمد (۲۹۸/۶).