(۲۲۸۱) روش صحیح صلوات بر پیامبر ﷺ و بررسی صیغه‌های مختلف آن

(۲۲۸۱) سوال: ما را راهنمایی کنید که چگونه بر رسول الله صلوات فرستیم؟ و در همه‌ی امور بدعت انتشار یافته و می‌ترسیم که در صلوات فرستادنمان بر ایشان نیز دچار بدعت شویم، آیا صلوات به این عبارت صحیح است: اللهم صل علی محمد و علی آله و صحبه و سلم، اللهم صل و سلم، اللهم صل علی أسعدنا محمد و علی آله و صحبه و سلم، اللهم صلی علی حبیبنا محمد و علی آله و صحبه و سلم، اللهم صل علی شفیعنا محمد و علی آله و صحبه و سلم، اللهم صل و سلم و بارک علی روح سیدنا محمد فی الأرواح و علی جسده فی الأجساد و علی قلبه الشریف و هو نور و علی قبره المنیر فی القبور و علی اسمه بین الأسماء، عدد معلوماتک و مداد کلماتک، کلما ذکرک الذاکرون و سها و غفل عن ذکرک و ذکره الغافلون، آیا جایز است که در دعا بگوییم: اللهم اجعلنا إلی قبره من الزائرین یا إلی مسجده من الزائرین؟

جواب:

صلوات فرستادن بر رسول الله ﷺ از افضل اعمال می‌باشد همانطور که الله À می‌فرماید: {إِنَّ ٱللَّهَ وَمَلَـٰۤىِٕكَتَهُۥ یُصَلُّونَ عَلَى ٱلنَّبِیِّۚ یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ صَلُّوا۟ عَلَیۡهِ وَسَلِّمُوا۟ تَسۡلِیمًا} [سوره اﻷحزاب: ۵۶] (ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! بر او درود فرستید، و سلام بگویید، سلامی نیکو) و رسول الله ﷺ به زیاد صلوات فرستادن برایش امر کرده است و خبر داده است که اگر کسی یک بار بر او صلوات بفرستد اللهÀ بر او ده بار صلوات می‌فرستد و بهترین صیغه‌ای که انسان با آن صلوات بفرستد آن است که رسول الله ﷺ اختیار کرده است مثل این قولشان: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ»[۱] (بارالهی! بر محمد و خاندان او درود فرست؛ همان گونه که بر ابراهیم و خاندان او درود فرستادی که تو ستوده‌ی بزرگواری، نیز برکت خویش را بر محمد و خاندانش ارزانی دار؛ چنان که بر ابراهیم در میان عالمیان ارزانی داشتی که تو ستوده‌ی بزرگواری) و دیگر صیغه‌هایی که از رسول الله ﷺ وارد شده است و از بهترین کتابی که در این باره نوشته شده است کتاب ابن قیم Ë به اسم (جلاء الأفهام فی الصلاة علی خیر الأنام) می‌باشد پس سوال و بقیه‌ی شنوندگان به این کتاب مراجعه کنند تا از آن استفاده ببرند.

اما صلوات با این صیغه‌ای که سوال کننده ذکر کرد بدعت است و از رسول الله ﷺ ثابت است که می‌فرماید: «خَيْرُ الْهُدَى هُدَى مُحَمَّدٍ، وَشَرُّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا، وَكُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ»[۲] (نیکوترین هدایت، هدایت محمد می‌باشد و از بدترین کارها بدعت‌های آن است و هر بدعتی گمراهی است).

و این صیغه‌ها از صلوات و اذکار الله À که بر آن مداومت می‌کنند مخالف رهنمود رسول الله ﷺ است همه‌اش بدعت و گمراهی است و من نمی‌دانم چگونه برای مؤمن شایسته است که از آنچه در سنت آمده است عدول کند و الفاظ بدعی را بگیرد؟ و این چیزی جز تلبیس و زیبا جلوه دادن از ناحیه‌ی شیطان و کسانی که آنچه در سنت و از صحیح اذکار و صلوات بر رسول الله ﷺ آمده است را رها می‌کنند و به سوی بدعت می‌روند داخل در این قول الله À وارد می‌شوند: {قُلۡ هَلۡ نُنَبِّئُكُم بِٱلۡأَخۡسَرِینَ أَعۡمَـٰلًا* ٱلَّذِینَ ضَلَّ سَعۡیُهُمۡ فِی ٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَا وَهُمۡ یَحۡسَبُونَ أَنَّهُمۡ یُحۡسِنُونَ صُنۡعًا} [سوره الكهف: ۱۰۳-۱۰۴] ((ای پیامبر!) بگو: «آیا شما را به زیان کارترین (مردم) در کارها، خبر دهیم* کسانی‌که تلاش و کوشش شان در زندگی دنیا تباه و ضایع شده، و با این حال گمان می‌کنند که کار نیک انجام می‌دهند») پس اگر شما برادر مسلمانم هستی که می‌خواهی خودت با اذکار و صلوات بر رسول الله ﷺ نفس خود را خسته کنی- بلکه می‌خواهی خود را به پروردگارت نزدیک کنی- پس بر توست که با آنچه در شریعت آمده انجام دهی و در آن نور و هدایت و شفاست و از بدعت‌ها برحذر باش که هر بدعتی گمراهی است.

و بر هر مسلمانی مخصوصا طالب علم واجب است که بدانند عبادت صحیح نیست مگر با دو شرط: اول: خالص برای الله باشد و دوم: تبعیت کردن از رسول الله ﷺ

و اما قول سوال کننده: آیا جایز است که بگوییم: اللهم اجعلنا إلی قبره من الزائرین یا إلی مسجده؟ مشروع این است که بگوییم: اللهم اجعنلی إلی مسجده من الزائرین، زیرا قصد سفر به سوی مسجد رسول الله ﷺ می‌شود نه قبرش و رسول الله ﷺ می‌فرماید: «لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلَّا إِلَى ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ : الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ، وَمَسْجِدِ الرَّسُولِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَمَسْجِدِ الْأَقْصَى»[۳] (رخت سفر بسته نمی‌شود مگر برای سه مسجد: مسجدالحرام و مسجد النبی و مسجد الأقصی).

و در اینجا نکته‌ای وجود دارد که دوست دارم آن مورد توجه قرار دهم: بسیاری از مردم شوق زیارت قبر رسول الله ﷺ را خیلی بیشتر از زیارت مسجدش دارند بلکه اشتیاق بیشتری نسبت به زیارت کعبه بیت الله نیز دارند و این از گمراهی آشکار است قطعا شکی نیست که حق رسول الله ﷺ از حق الله À پایین‌تر است و رسول الله ﷺ بشری فرستادن شده از سوی الله À است و اگر از رسالت دادن به او اجتناب می‌کرد او این حقی نداشت که از همه‌ی بشر بالا‌تر باشد و اما اگر آن مساوی حق اللهÀ قرار دهی یا در قلب انسان محبت رسول الله ﷺ از محبت الله À بیشتر باشد این از خطای بسیار عظیمی است پس محبت رسول الله ﷺ تابع محبت الله À است و تعظیم او تابع تعظیم الله À و پایین‌تر از تعظیم الله À است.

و برای همین نیز رسول الله ﷺ از غلو در او نهی کرده است و همچنین از مساوی قرار دادن حق او با حق الله À و یک بار مردی گفت: ماشاء الله و شئت، پس رسول الله ﷺ به او فرمود: «جعلتني الله عدلا؟ بل ماشاء الله وحده»[۴] (من با الله برابر قرار دادی؟ بلکه هرچه الله به تنهایی بخواهد)

خلاصه: برای هر انسانی واجب است که محبت و تعظیم الله À در قلبش از هر کسی بیشتر باشد و محبت و تعظیم رسول الله ﷺ در قلبش از محبت و تعظیم هر مخلوقی بیشتر باشد و اما مساوی قرار دادن حق رسول الله ﷺ و حق الله À در چیزی که مختص اللهÀ می‌باشد خطای بسیار عظیمی است.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] رواه مسلم (۸۶۷).

[۳] رواه البخاری (۱۱۸۹) و مسلم (۱۳۹۷).

[۴] رواه احمد (۲۸۳/۱).

تعداد بازدید: 16

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: أرشدونا كيف نصلي على الرسول صلى الله عليه وسلم ؟ فقد انتشرت البدع في كل الأمور، ونخشى أن تكون في صلاتنا عليه بدعة، هل صحيح الصلاة عليه بهذه العبارات اللهم صلّ على محمد، وعلى آله وصحبه وسلم اللهم صل وسلم اللهم صلّ على أسعدنا محمد، وعلى آله وصحبه وسلم، اللهم صل على حبيبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم، اللهم صلّ على شفيعنا محمد وعلى آله وصحبه وسلم، اللهم صلّ، وسلم، وبارك على روح سيدنا محمد في الأرواح، وعلى جسده في الأجساد، وعلى قلبه الشريف وهو نور، وعلى قبره المنير في القبور، وعلى اسمه بين الأسماء عدد معلوماتك، ومداد كلماتك كلما ذكرك الذاكرون وسها وغفل عن ذكرك وذكره الغافلون وهل يجوز في الدعاء أن نقول: اللهم اجعلنا إلى قبره من الزائرين، أم إلى مسجده من الزائرين؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: الصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم من أفضل الأعمال، كما قال الله تعالى: ﴿ إِنَّ اللَّهَ وَمَلَيْكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَتَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا ﴾ [الأحزاب: ٥٦]، وأمر النبي صلى الله عليه وسلم بالإكثار من الصلاة عليه، وأخبر أن من صَلَّى عليه مرة واحدة صلى الله بها عليه عشرا، وخَيْرُ صيغة يقولها الإنسان في الصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم ما اختاره النبي صلى الله عليه وسلم للصلاة عليه بها، مثل قوله: «اللهم صل على محمد وعلى آل محمد كما صليت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم إنك حميد مجيد اللهم بارك على محمد وعلى آل محمد كما باركت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم إنك حميد مجيد»، وغيرها من صيغ الصلوات التي وردت عن النبي صلى الله عليه وسلم، ومن خير ما أُلْفَ في ذلك كتاب ابن القيم رحمه الله المسمى: (جلاء الأفهام في الصلاة على خير الأنام) فليرجع إليه السائل وغيره من الإخوة المستمعين للاستفادة منه.

أما الصلاة على النبي بالصيغة التي ذكرها السائل فإنها صلاة بدعية، وقد ثبت عن النبي – عليه الصلاة والسلام- أنه قال: «خير الهدي هدي محمد، وشر الأمور محدثاتها، وكل بدعة ضلالة».

إن هذه الصيغ من الصلوات على النبي صلى الله عليه وسلم وأذكار الله -عز وجل- التي يدأب عليها من يدأب وهي مخالفة لهدي النبي صلى الله عليه وسلم، كلها من الْبِدَعِ والضَّلال، ولا أدري كيف يليق بالمؤمن أن يعدل عما جاءت به السنة إلى هذه الألفاظ المبتدعة؟ وما ذلك إلا من تَزْيِينِ الشيطان وتَلْبِيسِه، والذين يَدَعُونَ ما جاءت به السنة من صحيح الأذكار والصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم إلى ما ابتدع فيها من البدع لهم نصيب من قوله تعالى: ﴿ قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُم بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَلَا الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَوةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعا ﴾ [الكهف: ١٠٣-١٠٤]، فإذا كنت أخي المسلم تريد أن تتعب نفسك -بل تريد أن تتقرب إلى ربك – بشيء من الأذكار والصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم، فعليك بما جاءت به الشريعة، فإن ذلك هو الهُدَى والنور والشفاء، وإياك ومحدثات الأمور، فإن كل بدعة ضلالة.

إن المسلمين يجب أن يعلموا – ولا سيما طلبة العلم – أن العبادة لا تصح إلا بشرطين: أحدهما: الإخلاص لله، والثاني: المتابعة لرسول الله صلى الله عليه وسلم.

وأما قول السائل: هل يجوز أن نقول: اللهم اجعلنا إلى قبره من الزائرين أو إلى مسجده؟ فالمشروع أن تقول: اللهم اجعلني إلى مسجده من الزائرين؛ لأن مسجده هو الذي تشد إليه الرحال وليس قبره، قال النبي صلى الله عليه وسلم: «لا تشد الرحال إلا إلى ثلاثة مساجد: المسجد الحرام، ومسجدي هذا، والمسجد الأقصى».

وهنا نقطة أحب أن أنبه عليها، وهي أن كثيرًا من الناس يتشوقون إلى زيارة قبر النبي صلى الله عليه وسلم أكثر مما يتشوقون إلى زيارة مسجده، بل أكثر مما يتشوقون إلى زيارة الكعبة بيت الله عز وجل، وهذا من الضلال الْبَيِّنِ، فإن حق النبي -عليه الصلاة والسلام – لا يشك أحد في أنه دون حق الله، فالرسول -عليه الصلاة والسلام – بَشَرٌ مُرْسَلٌ من عند الله، ولولا أن الله اجتباه برسالته لم يكن له من الحق هذا الحق الذي يفوق حق كل بشر ، أما أن يكون مساويًا لحق الله عز وجل، أو يكون في قلب الإنسان محبة الرسول الله صلى الله عليه وسلم تزيد على محبة الله فإن هذا خطأ عظيم، فمحبة الرسول صلى الله عليه وسلم تابعة لمحبة الله، وتعظيمنا له تابع لتعظيم الله عز وجل، وهو دون تعظيم الله تعالى.

ولهذا نهى النبي صلى الله عليه وسلم أن نغلو فيه، وأن نجعل له حقا مساويًا لحق الله -عز وجل-، قال له رجل مرة: ما شاء الله وشئت. فقال له النبي صلى الله عليه وسلم: «جَعَلْتَنِي لِلَّهِ عِدْلاً؟ بل ما شاء الله وحده».

والخلاصة أنه يجب على الإنسان أن يكون تعظيم الله ومحبة الله في قلبه أعظم من محبة كل أحد وتعظيمه، وأن تكون محبة النبي صلى الله عليه وسلم وتعظيمه في قلبه أعظم من محبة كل مخلوق وتعظيمه، وأما أن يساوي بين حق الرسول صلى الله عليه وسلم وبين حق الله تعالى فيما يختص الله به فهذا خطأ عظيم.