(۲۱۴۱) حکم دعای استفتاح در تکبیرة الإحرام و دعای استفتاح در نماز جماعت

(۲۱۴۱) سوال: بعضی از نماز‌گزاران تکبیرة الإحرام را در نماز جماعت بلند می‌گویند و بعضی دعای استفتاح را نیز جهری به طوری که شنیده شود ولی با صدای پایین می‌خوانند، پس حکم جهر خواندن دعای استفتاح هرچند با صدای آهسته در نماز جماعت چیست و تکبیرة الإحرام در حالت مأموم بودن و منفرد؟

جواب:

اما مأموم باید در تکبیر و دعای استفتاح و دعای سجود و غیره به صورت سری بگویند و نباید صدایشان را بلند کنند زیرا که بلند کردن صدا باعث اخلال در متابعت می‌شود و ایجاد تشویش در اطرافش می‌کند و برای همین علما آن را مکروه دانسته‌اند مگر برای نیاز مثلا مسجد بزرگ است و صدای تکبیر امام نمی‌رسد پس یکی با بلند گفتن آن صدا را به بقیه می‌رساند و این اشکالی ندارد همانگونه ابوبکر زمانی که برای مردم نماز می‌خواند و رسول الله ﷺ آمد و ابوبکر J سمت راست رسول الله ﷺ ایستاد و رسول الله ﷺ نماز را برای مردم کامل کرد ولی صدای ایشان پایین بود پس ابوبکرJ با تکبیر رسول الله ﷺ تکبیر می‌گفت و مردم از تکبیر ابوبکر J تبعیت می‌کردند.[۱]

پس حاصل این است که مأموم از به جهر خواندن تکبیر و استفتاح و دعای سجود و غیره نهی می‌شوند و عجیب است که بعضی مردم از حدیث ابو قتادهJ که رسول الله ﷺ: «كان يسمعهم الآية أحياناً في الصلاة الظهر أو العصر»[۲] (گاهی در نماز ظهر یا عصر آیه را می‌شنواند) پس برداشت کرده‌اند که گاهی اوقات مأموم قرائت را جهری بخواند سنت است و این فهم اشتباه می‌باشد و مأموم، امام نمی‌باشد و در این مسئله به رسول الله ﷺ اقتدا نمی‌شود مگر کسی که امام باشد اما اگر مأموم به صورت جهری بخوانند مخالف روش صحابه که پشت رسول الله ﷺ نماز می‌خوانند می‌باشد.

و در این مناسبت می‌خواهم که برادران طالب علمی که به رسوخ علمی نرسیده‌اند را از عجله کردن در فهم نصوص قرآن و سنت تحذیر دهم سپس بنا بر همین فهم کمی که دارند به مردم فتوا می‌دهند و به ایشان می‌گویم: برای به سیادت رسیدن عجله نکنید صبر کنید به آن خواهید رسید اگر که الله À به شما با استمرار در طلب علم و استفاده از آن منت نهد.

و برای همین از عمر بن الخطاب J روایت است که می‌فرماید: «تَفَقَّهُوا قَبْلَ أَنْ تُسَوَّدُوا»[۳] (علم را فرا گیرید قبل از این که رئیس شوید) یعنی قبل از این مردم شما را رئیس قرار دهند و به شما رجوع کنند علم بیاموزید و این عین بصیرت و حکمت است پس ای طالب علم صبر کن تا علم واسع کسب کنی و عجله نکن چون ممکن است با فتوایت مردم را به گمراهی بکشانی و بسیاری از مردم به دست تو منحرف گردند و چه بسا روزی به رأی درست دست یابی ولی دیگر مداوای فتوای اولی، برایت امکان نداشته باشد و بدان که الله À از تو سوال خواهد کرد که بندگانم را به گمراهی کشاندی قبل از این جهد و تلاشی در رسیدن علم داشته باشی و به فهم درست دست یافته باشی و قبل از این که به جایگاه فتوا دادن برسی؟ زیرا که مفتی قول الله À و رسول را بیان می‌کند و اهل علم وارثان انبیاء هستند و مردم را به خیر دعوت و امر می‌نمایند از الله À می‌خواهم که ما و بردرانمان از لغزش نگه بدارد و ما را در قول و عمل صالح موفق بگرداند.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] رواه البخاري (٧٥٩) و مسلم (٤٥١).

[۳] رواه البخاري تعليقا (بَابُ الِاغْتِبَاطِ فِي الْعِلْمِ وَالْحِكْمَةِ).

تعداد بازدید: 1

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: يحدث من بعض المصلين الجهر بتكبيرات الإحرام في الصلاة الجماعية، ومنهم أيضًا من يجهر بدعاء الاستفتاح لكن بصوت منخفض لكنه يُسْمَعُ، فما حكم الجهر ولو بصوت منخفض في الصلاة الجماعية بدعاء الاستفتاح، وتكبيرة الإحرام من المأموم والمنفرد؟

فأجاب رحمه الله تعالى: أما المأموم فحقه الإسرار في التكبير والاستفتاح والدعاء في السجود والتسبيح وغير ذلك، وليس له أن يرفع صوته، لأن رفع صوته إخلال بالمتابعة، ولأن رفع صوته يوجب التشويش على من حوله، ولهذا كره العلماء -رحمهم الله – أن يبلغ أحد مع الإمام التكبير إلا لحاجة، يعني: كرهوا أن يتابع الإنسان الإمام في رفع صوته بالتكبير إلا لحاجة، مثل أن يكون المسجد كبيرًا لا يسمعون تكبير الإمام، فيبلغ أحد عنه، فهذا لا بأس به للحاجة، كما صنع أبو بكر رضي الله عنه حين جاء النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- وهو يصلي بالناس، فوقف أبو بكر عن يمين النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم-، وأكمل بهم النبي -صلى الله عليه الصلاة وسلم- لكنه بصوت منخفض، فجعل أبو بكر يكبر بتكبير النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم-، والناس يتبعون صوت أبي بكر.

فالحاصل: يُنْهَى المأموم عن الجهر بالتكبير أو الاستفتاح أو الدعاء في السجود أو غير ذلك. ومن عجب أن بعض الناس فهم من حديث أبي قتادة رضي الله عنه أن النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم- «كان يسمعهم الآية أحيانًا في صلاة الظهر أو العصر»، فظن أن جهر المأموم في القراءة أحيانًا من السُّنَّةِ، وهذا فهم مخطئ، فإن المأموم ليس إماما ، ولا يتم الاقتداء بالرسول -عليه الصلاة والسلام- في هذه المسألة إلا إذا كان الإنسان إماما، أما إذا كان مأموما فإنه لو جهر لكان مخالفًا لهدي الصحابة رضي الله عنهم الذين كانوا يصلون خلف النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم.

وإنني بهذه المناسبة أحذر إخواني طلبة العلم الذين لم يصلوا إلى حد الرسوخ في العلم من أن يتعجلوا في فهم النصوص من القرآن والسُّنَّةِ، ثم أن يتعجلوا في إفتاء الناس بمقتضى هذا الفهم الذي بني على علم قليل، وأقول لهم: لا تستعجلوا السؤدد، انتظروا فستكون لكم السيادة إذا مَنَّ الله عليكم بالاستمرار في طلب العلم والاستفادة منه.

ولهذا يروى عن عمر ابن الخطاب رضي الله عنه أنه قال: «تفقهوا قبل أن تَسُودُوا». يعني: افقهوا العلم أولا قبل أن يجعلكم الناس أسيادا يرجعون إليكم، وهذا هو عين البصيرة وعين الحكمة، فاصبر يا أخي طالب العلم، اصبر حتى تبوأ منزلك من العلم بالعلم الواسع والفهم الثاقب، ولا تتعجل، قد تُفْتِي الناس في أمر ضللت فيه، فيضل كثير من الناس على يدك، وربما ترجع إلى الصواب في يوم من الأيام فلا يمكنك مداواة الجرح الذي حصل بفتواك الأولى، واعلم بأنك قادم على ربك وسائلك لم أضللت عبادي قبل أن تبذل الجهد في الوصول إلى العلم ثم في تحقيق الفهم، وقبل أن تبلغ من العلم مكانًا تستحق أن تكون فيه من أهل الفتوى؟ لأن المفتي يُعبر عن الله ورسوله، فأهل العلم ورثة الأنبياء، يدلون الناس على الخير ويأمرون الناس بالخير، أسأل الله -سبحانه وتعالى- أن يعصمنا وإخواننا من الزلل، وأن يوفقنا لصالح القول والعمل.