(۱۹۱۸) حکم تاخیر در خواتدن نماز به سبب کلاس درس

(۱۹۱۸) سوال: دختری به نام ايمان که درس می‌خواند و هنگام وارد شدنش به کلاس اذان ظهر می‌دهد و کلاس دو ساعت طول می‌کشد و در وقت درس نیز نمی‌فهمد که مدرس چه می‌گوید زیرا که فکرش مشغول نماز است و خود را به خاطر آن سرزنش می‌کند سوال من این است که آیا به خاطر این تأخیر گناه دارم؟

جواب:

قبل از جواب دادن به این سوال دوست دارم که به اسم سوال کننده توجه شود هنگامی که خود را ایمان معرفی کرد و اسم ایمان بر نوعی تزکیه حمل می‌شود و برای همین این اسم شایسته نیست زیرا که رسول اللهﷺ اسم (برّه) را تغییر داد زیرا دلالت بر تزکیه داشت و مخاطب من در مورد این اولیا هستند که اولادشان را به این اسامی‌ای که دلالت بر تزکیه شخص می‌دهد اسم گذاری می‌کنند ولی اما اگر مجرد عَلَم باشد اشکالی ندارد و برای همین ما اسم صالح و علی را می‌گذاریم و مانند آن دو که مجرد أعلام هستند که حمل بر معنی تزکیه نمی‌شود.

سپس به جواب سوالش برمی‌گردیم می‌گوید در هنگام اذان ظهر وارد کلاس می‌شود و درس ۲ ساعت طول می‌کشد و در حال درس فکرش مشغول نمازش می‌باشد پس به خاطر بیداری و زنده بودن قلبش شکر می‌کنیم و از اللهÀ برایش ثبات می‌خواهیم و می‌گوییم که با دو ساعت وقت ظهر تمام نمی‌شود و وقت نماز ظهر از زوال خورشید تا نماز عصر می‌باشد و این زمان بیشتر از دو ساعت می‌باشد پس برایش امکان دارد که بعد از پایان کلاس نمازش را بخواند زیرا که هنوز وقت باقی است و این هنگامی است که برایش میسر نیست که در اثنای کلاس نماز را بجا بیاورد ولی اگر برایش میسر می‌باشد پس به احتیاط نزدیک‌تر است و اگر از آن خارج نمی‌شود مگر در زمان دخول وقت عصر و با بیرون آمدن از کلاس دچار مشقت و ضرر می‌شود پس در این حالت جایز است که بین ظهر و عصر را جمع کند و ظهر را تا عصر به تأخیر بیاندازد به خاطر حدیث ابن عباسJ که می‌فرماید: رسول اللهﷺ در مدینه بین ظهر و عصر و بین مغرب و عشا را بدون وجود خوف و باران، جمع کرد پس به او در این باره گفته شد؟ پس ابن عباسJ گفت:«اراد -یعنی: النبی- أن لایحرج أمته»[۱] (رسول اللهﷺ می‌خواست که امتش در حرج نیافتد) و این کلام از ابن عباس دلالت بر این می‌دهد که در صورتی که برای انسان مشقت و حرج باشد برای او حلال است که بین دو نماز، در وقت یکی از آن دو نماز، جمع کند و این در آسانی دین الله برای امت محسوب می‌شود و اساس آن این قول اللهÀ است: {یُرِیدُ ٱللَّهُ بِكُمُ ٱلۡیُسۡرَ وَلَا یُرِیدُ بِكُمُ ٱلۡعُسۡرَ} [سوره البقرة: ۱۸۵] (الله برای شما آسانی می‌خواهد، و برای شما دشواری نمی‌خواهد) و {وَمَا جَعَلَ عَلَیۡكُمۡ فِی ٱلدِّینِ مِنۡ حَرَجࣲۚ} [سوره الحج: ۷۸] (و در دین برای شما هیچ سختی (و تنگنایی) قرار نداد) و فرموده‌ی رسول اللهﷺ: «إن الدين يسر»[۲] (حقيقتا دين آسان است) و بسیاری از نصوص دیگر که دلالت بر آسانی در این شریعت می‌دهد.

ولی این قاعده‌ی عظیم تابع هوای و مزاج انسان نیست بلکه تابع آنچه که شرع آورده است، می‌باشد و اینگونه نیست که هر آنچه انسان باور داشته باشد سهل و آسان است و شریعت آن گونه است زیرا سهل‌انگاران که به دین زیاد اهتمام نمی‌دهند چه بسا آنچه آسان است را سخت بنگارند و هوای نفسشان را بر این قاعده بنا کنند اما این فهم اشتباه است پس دین در همه‌ی تشریعات، آسان است و به اعتبار هوای نفس مردم آسان نیست: {وَلَوِ ٱتَّبَعَ ٱلۡحَقُّ أَهۡوَاۤءَهُمۡ لَفَسَدَتِ ٱلسَّمَـٰوَ ٰ⁠تُ وَٱلۡأَرۡضُ} [سوره المؤمنون: ۷۱] (و اگر حق از هوس‌های آن‌ها پیروی کند، آسمان‌ها و زمین و هرکه در آن‌هاست، تباه شوند)

[۱] رواه مسلم (۷۰۵).

[۲] رواه البخاري (٣٩).

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

تقول السائلة: إنها فتاة تَدْرُسُ، وعند دخولها إلى فصل الدراسة يكون أذان الظهر قد حان، ونخرج من الفصل بعد ساعتين، وفي وقت الدرس لا أفهم ماذا يقول المدرس، لأنني لا أفكر إلا في الصلاة، وألوم نفسي على ذلك. سؤالي: هل أكون آثمة لهذا التأخير؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: قبل الإجابة على السؤال أحب أن أنبه على اسم السائلة، حيث قالت لنفسها: إيمان، واسم إيمان يحمل نوعا من التزكية، فلهذا لا تنبغي التسمية به، لأن النبي صلى الله عليه وسلم غير اسم بره، لأنه دال على التزكية، والمخاطب في ذلك هم الأولياء الذين يُسَمُّونَ أولادهم بمثل هذه الأسماء التي تحمل التزكية لمن تسمى بها، أما ما كان عَلَما مجردًا فهذا لا بأس به، ولهذا نسمي صالحا وعليا، وما أشبههما من الأعلام المجردة التي لا تحمل معنى للتزكية.

ثم نعود إلى جواب سؤالها، تقول: إنها تدخل الفصل حين أذان الظهر وإن الحصة أو الدراسة تبقى لمدة ساعتين، وإنها تبقى مشغولة في حال الدراسة بالتفكير في صلاتها، فنشكرها على هذه اليقظة وعلى حياة قلبها، ونسأل الله -سبحانه وتعالى- لها الثبات ونقول: إن الساعتين لا يخرج بهما وقت الظهر، فإن وقت الظهر يمتد من زوال الشمس إلى دخول وقت العصر، وهذا زمن يزيد على الساعتين، فبإمكانها أن تصلي صلاة الظهر إذا انتهت الحصة، لأنه سيبقى معها زمن هذا إذا لم يتيسر أن تصلي أثناء وقت الحصة، فإن تيسر فهو أحوط، وإذا قدر أن الحصة لا تخرج إلا بدخول وقت العصر، وكان يلحقها ضرر أو مشقة في الخروج عن الدرس، ففي هذه الحال يجوز لها أن تجمع بين الظهر والعصر، تؤخر الظهر إلى العصر، لحديث ابن عباس رضي الله عنهما قال: جمع النبي صلى الله عليه وسلم في المدينة بين الظهر والعصر، وبين المغرب والعشاء، من غير خوف ولا مطر. فقيل له في ذلك؟ فقال رضي الله عنه: «أراد -يعني: النبي صلى الله عليه وسلم – أن لا يحرج أمته»، فدل هذا الكلام من ابن عباس رضي الله عنهما على أن ما فيه حرج ومشقة على الإنسان يحل له أن يجمع فيه الصلاتين اللتين يجمع بعضهما إلى بعض في وقت إحداهما، وهذا داخل في تيسير الله -عز وجل- لهذه الأمة دينها، وأساس هذا قوله تعالى: ﴿ يُرِيدُ اللهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ العسر ﴾ [البقرة: ١٨٥]، وقوله تعالى: ﴿ مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حرج ﴾ [المائدة: ٦] وقوله تعالى: ﴿ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَج ﴾ [الحج: ٧٨] وقول النبي صلى الله عليه وسلم: «إن الدين يسر»، إلى غير ذلك من النصوص الكثيرة الدالة على يسر هذه الشريعة.

ولكن هذه القاعدة العظيمة ليست تبعًا لهوى الإنسان ومزاجه، ولكنها تبع لما جاء به الشرع، فليس كل ما يعتقده الإنسان سهلا ويسرا يكون من الشريعة، لأن المتهاونين الذين لا يهتمون بدينهم كثيرًا ربما يستصعبون ما هو سهل، فيدعونه إلى ما تهواه نفوسهم بناء على هذه القاعدة، ولكن هذا فهم خاطئ، فالدين يسر في جميع تشريعات وليس يسرا باعتبار أهواء الناس: ﴿ وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءَهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَوَاتُ وَالْأَرْضُ ﴾ [المؤمنون: ۷۱].