(۱۷۹۹) سوال: شیخ بزرگوار در زندگیم مدت‌ها نماز نمی‌خواندم مخصوصا در جوانی و الان چهل سال دارم ولی الان قضا می‌کنم آن نمازهایی را که اهمال کرده‌ام و همراه هر نماز فرض نماز دیگری بلافاصله بعد از آن به عنوان قضا بجا می‌آورم و دو رکعت بعد از نماز صبح و چهار رکعت بعد از نماز ظهر می‌خوانم و بعد از آن نماز نافله می‌خوانم. آیا این موافق سنت می‌باشد؟ و آیا این مطلوب است؟ و آیا نماز قضا بعد از فجر و عصر جایز می‌باشد؟ با وجود این که حدیث نبوی است: «نَهَى عَنِ الصَّلَاةِ بَعْدَ الْفَجْرِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَبَعْدَ الْعَصْرِ حَتَّى تَغْرُبَ الشَّمْسُ»^[۱] (از نماز بعد از فجر تا طلوع خورشید و بعد از عصر تا غروب خورشید، نهی کردند)؟

جواب:

این سوال کننده می‌گوید: در اول عمرش نماز را ترک کرده است و الان می‌خواهد آن را قضا کند و همراه هر نماز مثل آن را بخواند. آیا این مشروع است؟ و آیا قضای نماز بعد از فجر و عصر جایز است؟ جواب آن، علما در مورد مردی نماز را بدون عذر ترک کرده‌اند تا از وقتش خارج شده آیا لازم هست که قضا کند یا خیر اختلاف کرده‌اند و جمهور می‌گویند که قضا لازم است  قضای آن پی در پی بجا آورده می شود و نه این که همراه هر نماز مثل آن نماز قضا شود و می‌گویند زیرا نمازی که ترک کرده است دینی است که بر گردن او می‌باشد و باید این دین ادا شود زیرا رسول اللهﷺ می‌فرماید: «اقْضُوا اللَّهَ ؛ فَاللَّهُ أَحَقُّ بِالْوَفَاءِ» (قرض خدای را ادا کنید؛ زیرا خداوند سزاوارتر است که به حق او وفا شود) و «من نام عن صلاةٍ أو نسيها فليصلها إذا ذكرها، لاكفارة لها إلا ذلك» (کسی که از نمازی خواب رفت یا فراموش کرد پس هنگامی که بیاد آورد آن را بخواند و کفاره‌ای غیر از آن ندارد)سپس این قول اللهÀ را تلاوت کرد:{وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ لِذِكۡرِیۤ} [سوره طه: ۱۴] (و نماز را برای یاد من بر پا دار) و می‌گویند قضا برای کسی که معذور به خواب و فراموشی واجب است پس به طریق اولیٰ برای کسی که عذر ندارد لازم است.

و بعضی دیگر از اهل علم گفته‌اند قضای آن فایده ندارد هنگامی که انسانی نمازی را به عمد بدون عذر از وقتش خارج کند و بر او لازم است که به سوی اللهÀ توبه کند و زیاد عمل صالح انجام دهد و قضا برای آن مشروع نیست زیرا که عبادتی است که به وقت محدود شده است و اگر قبل یا بعد از وقت آن بدون عذر بجا آورد در واقع عملی انجام داده است که امر اللهÀ و رسولش بر آن نمی‌باشد پس آن مردود است به خاطر قول رسول اللهﷺ که می‌فرماید: «من عمل عملاً لیس علیه أمرنا فهو رد» (هر عملی که امر ما بر آن نیست مردود است).و برای همین برای سوال کننده مشروع نیست که نمازهای گذشته را قضا کند زیرا عملی که فایده‌ای ندارد شرعا مطلوب نیست و بلکه ترک آن فایده دارد پس خودت را آرام کن و زیاد عمل صالح انجام بده و خوبی‌ها، بدی‌ها را از یین می‌برد.

ولی این آیا نماز را بعد از فجر و عصر قضا کند؟ می‌گوییم بله نماز فرض بعد از فجر و عصر قضا می‌شود برای عموم قول رسول اللهﷺ که می‌فرماید: «من نام عن صلاةٍ أو نسيها فليصلها إذا ذكرها، لاكفارة لها إلا ذلك» (کسی که از نمازی خواب رفت یا فراموش کرد پس هنگامی که بیاد آورد آن را بخواند و کفاره‌ای غیر از آن ندارد) پس اگر انسان نمازی را خواب افتاد یا فراموش کرد یا نمازی را از روی فراموشی یا جهل بدون وضو خواند سپس آن را بعد از نماز فجر یا عصر بیاد آورد بدلیل عموم حدیثی که الان ذکر شد، قضا می‌شود.

اما ترک عمدی و بدون عذر تا این از وقتش بگذرد قول راجح این است که قضا نمی‌شود زیرا که فایده‌ای ندارد.

و باید دانست که علما در این که وقتی سببی وجود دارد آیا در وقت نهی خواندن نماز جایز است یا نه اختلاف کرده‌اند و صحیح آن است زمانی که سبب وجود دارد نماز خواندن در اوقات نهی جایز است: پس وقتی بعد از نماز فجر و عصر وارد مسجد شدی دو رکعت نماز بخوان و همچنین همه‌ی نفل‌ها زمانی که سببش باشد در وقت نهی خوانده می‌شود و نهی‌ای از آن نیست و این قول راجح از اقوال اهل علم است و نهی از نماز در اوقات نهی مخصوص نوافل مطلقی است که سببی ندارد.

وجه ترجیح این قول آن است که نماز دارای اسباب به صورت عام است که با اسباب آن مقید شده است و زمانی که سبب باشد نماز خواندن در هر زمانی جایز است و این اسباب عموم نهی را تخصیص می‌دهد همانگونه که در بعضی از احادیث است که دلالت می‌دهد نمازهای دارای اسباب را شامل نمی‌شود و زمانیکه در بعضی از الفاظ آن آمده است:{لا تتحروا الصلاة} (قصد نماز نکنید) این دلالت بر این دارد که اگر سبب داشته باشد انجام آن اشکالی ندارد زیرا که این دنبال کردن نماز در این أوقات نیست.

[۱] رواه البخاری (۵۷۴) و مسلم (۸۲۶).