(۱۶۰۳) آیا اگر شخص مسافر بخواهد نماز جمعه را همراه با مسلمانان ادا کند، باید غسل انجام دهد یا خیر؟

(۱۶۰۳) سوال: آیا اگر شخص مسافر بخواهد نماز جمعه را همراه با مسلمانان ادا کند، باید غسل انجام دهد یا خیر؟

جواب:

پاسخ به این سؤال بر این پایه استوار می‎‌شود که غسل جمعه، واجب است یا سنت مؤکده؟ علما در این زمینه سه دیدگاه دارند:

دیدگاه اول: غسل جمعه به طور مطلق، واجب است.

دیدگاه دوم: غسل جمعه به طور مطلق، سنت است.

دیدگاه سوم: توضیح دارد؛ اگر بدن شخص، چرکین باشد و چنان آلوده باشد که ترس از اذیت شدن مردم از بوی وی در این اجتماع بزرگ باشد، بر وی واجب است که غسل انجام دهد تا آلودگی را از خود بزداید اما اگر چنین نباشد غسل، سنت است.

از دلایل شرعی روشن است که غسل جمعه به طور مطلق، واجب می‌باشد به دلیل حدیث ابو سعيد الخدري Ð که در صحیح بخاری و مسلم و… ثابت است که رسول الله ﷺ فرمود: «الغُسلُ یَومَ الجُمُعَةِ وَاجِبٌ على كُلِّ مُحتَلِمٍ»[۱] : (غسل کردن روز جمعه بر هر شخص بالغ، واجب است).

دقت کن که لفظ «واجب» را چه کسی می‌گوید و این حکم در چه سیاقی به کار برده شده است! این واژه را فصیح‌ترین انسان، داناترین فرد به سخنانش و خیرخواه‌ترین انسان یعنی محمد رسول الله ﷺ بیان می‌کند. تردیدی نیست که رسول الله ﷺ معنای کلمه‌ی «واجب» را می‌داند. اگر منظورش الزام به این عمل نبود، آیا در گفتن این عبارت، ابهام قرار داشت؟ پوشیده نیست که رسول الله ﷺ عبارت مبهم و نامفهومی نمی‌گوید که هدفش خلاف ظاهر آن عبارت باشد بلکه عبارتی بیان نمی‌کند مگر این هدف وی همان چیزی است که از ظاهر آن عبارت برداشت می‌شود زیرا ایشان فصیح‌ترین انسان، داناترین فرد به سخنانش و خیرخواه‌ترین فرد برای بندگان الله À است.

این کلمه در یک سیاق خاص گفته شده و همراه آن قرینه‌هایی وارد شده که بیانگر وجوب الزامی است؛ این قید و قرینه همان عبارت «على كل محتلم» یعنی بر هر شخص بالغ می‌باشد؛ زیرا بلوغ، وصفی است که الزام مخاطب به حکمی که برای وی صادر می‌شود را می‌رساند لذا این وصفی مناسب برای علت اجابت و پذیرش حکم می‌باشد.

بنابراین هیچ راه گریزی از این دیدگاه وجود ندارد که غسل جمعه برای کسی که در نماز جمعه حضور پیدا می‌کند، واجب است. اثر امير المومنين عمر بن خطاب Ð نیز بر همین مسئله دلالت دارد که ایشان: كَانَ يَخْطُبُ النَّاسَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، إِذْ دَخَلَ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ، فَعَرَّضَ بِهِ عُمَرُ، فَقَالَ: مَا بَالُ رِجَالٍ يَتَأَخَّرُونَ بَعْدَ النَّدَاءِ؟ فَقَالَ عُثْمَانُ : يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، مَا زِدْتُ حِينَ سَمِعْتُ النَّدَاءَ أَنْ تَوَضَّأْتُ، ثُمَّ أَقْبَلْتُ. فَقَالَ عُمَرُ: وَالْوُضُوءَ أَيْضًا، أَلَمْ تَسْمَعُوا رَسُولَ اللهِ ﷺ يَقُولُ: «إِذَا جَاءَ أَحَدُكُمْ إِلَى الْجُمُعَةِ فَلْيَغْتَسِلْ»[۲] : (در روز جمعه برای مردم خطبه می‌گفت که عثمان بن عفان Ð وارد شد؛ وی به عثمان Ð کنایه زد و گفت: چه شده است که برخی مردان با تأخیر بعد از اذان به مسجد می‌آیند؟ عثمان Ð گفت: ‌ای امیر المومنین! بعد از شنیدن اذان، هیچ کاری دیگری نکردم و فقط وضو گرفتم و آمدم. عمر Ð گفت: همچنین فقط وضو گرفته‌ای؟! مگر نشنیده‌اید که رسول الله ﷺ می‌فرمود: (هرگاه یکی از شما خواست برای ادای نماز جمعه بیاید، باید غسل کند)؟.

بنابراین کسی ‌که غسل جمعه را انجام ندهد، به خاطر ترک یک عمل واجب، گناهکار است اما نمازش صحیح می‌باشد زیرا این غسل به خاطر حَدَث و ناپاکی واجب نشده است لذا در صحت نماز، خللی ایجاد نمی‌کند. اکنون جواب پرسش سؤال کننده واضح شد که اگر شخص مسافر بخواهد در نماز جمعه حضور یابد، آیا باید غسل انجام دهد؟ در پاسخ می‌گوییم: بله، باید غسل انجام دهد زیرا رسول الله ﷺ فرمود: «إذا أتى أحدكم الجمعة فليغتسل» : (هر کسی که خواست در نماز جمعه حضور پیدا کند، باید غسل انجام دهد)؛ اما اگر غسل کردن برایش سخت بود، بدین صورت که مثلا آبی پیدا نکرد یا هوا سرد بود و وی آب گرم در دسترس نداشت، گناهی بر او نیست زیرا الله B می‌فرماید: {لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَهَا} [البقرة: ۲۸۶] : (الله هیچ کس را تکلیف نمی‌دهد مگر به اندازه‌ای که توان آن را دارد). همچنین می‌فرماید: {فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ} [التغابن: ۱۶] : (هر قدر که می‌توانید، تقوای الله را پیشه سازید). رسول الله ﷺ نیز فرمود: «وَإذا أمرتكم بأمر فأتوا منه ما استطعتم»[۳] : (هرگاه شما را به کاری فرمان دادم، هر قدر که می‌توانید آن را انجام دهید).

علما از این نصوص شرعی قاعده‌ی بسیار مفیدی برای طالب علم و دانش‌پژوه برداشت نموده‌اند که از این قرار است: «لا واجبَ معَ العجز» : (در صورت ناتوانی، واجب وجود ندارد) همان طور که: «لا مُحَرَّمَ مَعَ الضَرُورَةِ» : (در حالت ضرورت، حرام وجود ندارد) زیرا الله B می‌فرماید: {وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ إِلاَّ مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَيْهِ} [الأنعام: ۱۱۹] : (الله آن‌چه بر شما حرام نمود را به تفصیل برایتان بیان کرد مگر در حالتی که دچار ضرورت شوید).

[۱] صحیح بخاری: کتاب الأذان، باب وضوء الصبیان ومتی یجب علیهم الغسل والطهور وحضورهم العیدین والأعیاد والجنائز وصفوفهم، شماره (۸۵۸). صحیح مسلم: کتاب صلاة المسافرین وقصرها، باب وجوب غسل الجمعة، شماره (۸۴۶).

[۲] تخریج آن گذشت.

[۳] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 5

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: إذا أراد المسافر أن يُصلي الجمعة مع المسلمين فهل يلزمه الغسل أم لا؟

فأجاب رحمه الله تعالى: الجواب على هذا السؤال ينبني على كون غسل الجمعة واجبًا أو سُنةً مؤكدة؟ في هذا للعلماء ثلاثة أقوال:

القول الأول: أنه واجب مطلقا.

القول الثاني: أنه سُنة مطلقا.

القول الثالث: فيه تفصيل، فإن كان على الإنسان وسَخُ كثير يُخشَى من توران رائحته في هذا الاجتماع الكبير فإنه يجب عليه الغُسل إزالة للأذى، وإلَّا فإن الغُسل في حقه سُنة.

والذي يتبين من الأدلة الشرعية أنه واجب على الإطلاق؛ لما ثبت في الصحيحين وغيرهما من حديث أبي سعيد الخدري رضي الله عنه، أن النبي – صلى الله عليه وآله وسلم – قال: «الغُسْلُ يَوْمَ الجُمُعَةِ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُحْتَلِم».

فتأمل كلمة «واجب» ممن صدرت؟ وبمَ أُحيطت هذا الكلمة؟ صدرت من أفصح الخلق، وأعلمهم بما يقول، وأنصحهم فيما يريد، وهو محمد رسول الله -صلى الله عليه وآله وسلم ولا شك أن النبي -صلى الله عليه وآله وسلم – يعلم معنى كلمة «واجب». فلو لم يرد بها الإلزام لكان التعبير بها فيه إبهام؟ ومن المعلوم أن رسول – صلى الله عليه وآله وسلم- لا يأتي بعبارة مبهمة يريد بها خلاف ظاهرها، بل لا يأتي بعبارة إلا وهو يريد ما يستفاد منها من ظاهر اللفظ؛ لأنه أفصح الخلق، وأعلمهم بما يقول، وأنصحهم لعباد الله.

ثم إن هذه الكلمة أحيطت بما يدل أن المراد بها الوجوب الإلزامي، وهو قوله على كل محتلم»، أي على كل بالغ، فإن البلوغ وصف يقتضي إلزام المخاطب بما يوجه إليه من خطاب، فهو وصف مناسب لعلة الإجابة. وعلى هذا فلا مناص من القول بوجوب الغسل على من أراد الجمعة وأتى إليها، ويدل لذلك أن أمير المؤمنين عمر بن الخطاب رضي الله عنه «كَانَ يَخْطُبُ النَّاسَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، إِذْ دَخَلَ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ، فَعَرَّضَ بِهِ عُمَرُ، فَقَالَ: مَا بَالُ رِجَالٍ يَتَأَخَّرُونَ بَعْدَ النَّدَاءِ؟ فَقَالَ عُثمانُ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، مَا زِدْتُ حِينَ سَمِعْتُ النَّدَاءَ أَنْ تَوَضَّأْتُ، ثُمَّ أَقْبَلْتُ. فَقَالَ عُمَرُ: وَالْوُضُوءَ أَيْضًا، أَلَمْ تَسْمَعُوا رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِذَا جَاءَ أَحَدُكُمْ إِلَى الْجُمُعَةِ فَلْيَغْتَسِلْ».

وعلى هذا فمَن تَرَك غُسل الجمعة فهو آثم لتركه الواجب، لكن الصلاة صحيحة؛ لأن هذا الغسل واجب عن غير حدث، فلا يمنع . صحة الصلاة. وحينئذ يتبيَّن جواب سؤال السائل ؛ أنه إذا كان مسافرا وحضر الجمعة فهل عليه الغسل؟ نقول: نعم عليه الغسل؛ لقول النبي -صلى الله عليه وآله وسلم-: «إذا أتى أحدكم الجمعة فليغتسل».

ولكن إذا كان يشق عليه ذلك: بكونه لا يجد الماء، أو لا يجد إلا ماء باردًا في أيام الشتاء، ويخاف على نفسه من البرد فإنه لا إثم عليه في هذه الحال؛ لأن الله تعالى يقول: ﴿ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ﴾ [البقرة: ٢٨٦]. ويقول جل ذكره: ﴿ فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ ﴾ [التغابن: ١٦]. وقال النبي -صلى الله عليه وآله وسلم -: «وَإِذَا أَمَرْتُكُمْ بِأَمْرِ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ».

ومن هذه النصوص أخذ العلماء قاعدة مفيدة جدا لطالب العلم، وهي: أنه (لا واجب مع عجز ). كما أنه (لا مُحرَّم مع الضرورة). لقوله تعالى: ﴿ وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ إِلاَّ مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَيْهِ ﴾ [الأنعام: ١١٩].