(۱۵۵۰) حکم امامت با شک در وضو پس از غسل جمعه و تأثیر آن بر نماز مأمومان

(۱۵۵۰) سوال: روزی در حال ادای نماز جمعه، امام نماز بودم و در تشهد آخر شک کردم که آیا وضو گرفته‌ام یا خیر؟ شایان ذکر است که حدود ربع ساعت قبل از وقت نماز، غسل جمعه انجام دادم اما مطمئن نبودم که آیا بعد از آن، وضو گرفته‌ام یا خیر؟ آیا همان غسل، کافی است حتی اگر نیت طهارت از حدث اصغر و بی‌وضویی را نداشته‌ام؟ اگر آن غسل، کافی نیست، چه کاری باید انجام دهم؟ حکم نماز نمازگزاران که پشت سر من نماز خوانده‌اند چیست؟

جواب:

دوست دارم قبل از پاسخ به این سؤال، یک قاعده‌ی مهم درباره‌ی بی‌وضویی و… را بیان کنم؛ این قاعده چنین است: (اصل بر باقی بودن یک چیز بر حالتی است که بر آن است). این اصل و قاعده برگرفته از حدیث ثابت از رسول الله ﷺ است که از ایشان درباره‌ی مردی که در نماز تصور می‌کرد وضویش باطل شده، پرسیده شد؛ ایشان فرمود: «لا ينصرف حتى يسمع صوتاً أو يجد ريحاً»[۱] : (این شخص نباید نماز را ترک کند تا این ‌که صدایی بشنود یا بویی به مشام وی برسد).

از جمله مثال‌های این قاعده، موارد زیر است:

۱. هرگاه کسی وضو گرفت سپس شک کرد که آیا وضویش باطل شده است یا خیر؟ این شخص همچنان باوضو و طهارت است زیرا اصل بر بقای طهارت و وضو می‌باشد.

۲. هرگاه شخصی دچار حَدَث (جنابت یا بی‌وضویی)‌ شد سپس شک کرد که آیا حَدَث را از خود برطرف کرده است یا خیر؟ اصل بر بقای حدث و عدم برطرف شدن آن است لذا اگر حدث اکبر (جنابت و…) باشد باید غسل کند و اگر حدث اصغر (بی‌وضویی) باشد باید وضو بگیرد.

بنابراین در مورد چنین حالتی که سؤال کننده در مورد آن پرسید (اگر امام جماعت در حین نماز در هنگام تشهد آخر یا قبل از آن، شک کرد که آیا طهارت و وضو گرفته است یا خیر؟) می‌گوییم: اصل بر عدم طهارت است. در این صورت بر وی واجب است که نماز را ترک کند و یکی از مأمومین را به کامل کردن نماز به عنوان امام، مکلف کند؛ مثلا بگوید: فلانی جلو بیا و نماز را کامل کن. مردم نیز نمازشان را ادامه می‌دهند و کامل می‌کنند.

این دیدگاه راجح و برگزیده در این مسئله‌ است. بدین ترتیب دانسته می‌شود که هیچ خللی در نماز مأمومین وجود ندارد و تفاوتی ندارد که امام در حین نماز یا بعد از پایان نماز به یاد بیاورد که وضو نداشته است؛ اگر این مسئله را بعد از پایان نماز به یاد آورد، نماز مأمومین به طور صحیح به پایان رسیده و هیچ اشکالی وجود ندارد و اگر در حین نماز به یاد آورد نیز مأمومین کاری نکرده‌اند که سبب باطل شدن نمازشان شود؛ زیرا آنان چنان چه دستور داشته‌اند از امام پیروی کرده‌‌اند و به خاطر چیز پنهانی که از آن خبر ندارند، بازخواست نمی‌شوند؛ زیرا الله B می‌فرماید: {لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَهَا} [البقرة: ۲۸۶] : (الله هیچ کس را تکلیف نمی‌دهد مگر به اندازه‌ای که توان آن را دارد). اگر مأمومین را به چیز پنهانی ملزم کنیم که به امام مربوط می‌شود، آنان را ملزم به چیزی کرده‌ایم که در وُسع و توان آنان نیست.

بنابراین می‌گوییم: اگر امام در حین نمازش پی برد که وضو ندارد یا وضویش در حین نماز، باطل شد، ادامه‌ی نماز را به یکی از نمازگزاران واگذار می‌کند و آن شخص، امامت داده و نماز را به پایان می‌رساند و هیچ ایرادی ندارد.

به برادر سؤال کننده می‌گوییم: اگر چنین چیزی در حین نماز جمعه برایت رخ داد، به پایان رساندن نماز را به یکی از نمازگزاران بسپار تا وی جلو آمده و نماز را برای جماعت کامل کند و تو نیز وضو گرفته و باز می‌گردی. اگر یک رکعت را با جماعت دریافتی، یک رکعت دیگر بخوان تا نماز جمعه‌ات کامل شود اما اگر کم‌تر از یک رکعت را با جماعت دریافتی بدین صورت که بعد از بالا آمدن امام از رکوع رکعت دوم به جماعت رسیدی، نماز جمعه از تو فوت شده است لذا نماز ظهر، ‌خوانده و چهار رکعت را کامل می‌کنی.

[۱] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 10

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: كنت ذات يوم أصلى إمامًا لصلاة الجمعة، وفي التشهد الأخير من صلاتي بالناس شَكَكْتُ في وضوئي: هل توضأتُ أم لا؟ عِلما أنني قبل موعد الصلاة بربع ساعة تقريبا اغتسلتُ غُسل الجمعة، ولكني لم أتأكد هل توضأت بعده أم لا؟ فهل يكفي ذلك الغُسل، وإن كنت لم أنو به الطهارة من الحدث الأصغر أم لا؟ وإن لم يكن كافيا فماذا عليَّ أن أفعل؟ وما الحكم في صلاة المأمومين خلفي؟

فأجاب -رحمه الله تعالى -: قبل الإجابة على هذا السؤال أحب أن أبين قاعدة نافعة في باب الحدث وغيره وهي أن الأصل بقاء ما كان على ما كان، وهذا الأصل مبني على ما ثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم في الرجل يخيل إليه أنه أحدث، فقال: «لا يَنْصَرِفْ حَتَّى يَسْمَعَ صَوْتًا أَوْ تَجِدَ رِيحًا»

ومن أمثلة هذا الأصل:

1 – إذا كان الإنسان قد توضأ، فَشَكَ هل أحدث أم لا، فإنه يبقى على وضوئه وطهارته؛ لأن الأصل بقاء الطهارة وعدم الحدث.

2 – إذا أحدث الإنسان ثم شك هل رفع حدثه أم لم يرفعه، فإن الأصل بقاء الحدث وعدم رفعه، فعليه أن يتوضأ إن كان الحدث أصغر، وأن يغتسل إن كان الحدث أكبر.

وبناء على ذلك فإننا نقول في مثل هذه الحال التي ذكرها السائل: لو شك الإمام في أثناء الصلاة في التشهد الأخير، أو فيما قبله هل تطهر من حَدَثه أم لا؟ فإن الأصل عدم الطهارة، وحينئذ يجب عليه أن ينصرف من صلاته، وأن يعهد إلى أحد المأمومين بإتمام الصلاة بهم إمامًا، فيقول مثلا: تقدَّم يا فلان، أكمل الصلاة بهم. ويبنون على ما مضى من صلاتهم.

هذا هو القول الراجح في هذه المسألة، وبه يتبين أن صلاة المأمومين ليس فيها خلل، سواء ذكر الإمام في أثناء الصلاة أم بعد تمام صلاته أنه ليس على طهارة، فإن ذكرها بعد تمام صلاته فقد انتهت صلاة المأمومين على أنها صحيحة، ولا إشكال فيها، وإنْ ذَكَر في أثناء صلاته فإن المأمومين لم يفعلوا شيئًا يُوجب بطلان صلاتهم؛ لأنهم فعلوا ما أمروا به من متابعة هذا الإمام والأمر الخفي الذي لا يعلمون به ليسوا مؤاخذین به؛ لقوله تعالى: ﴿ ولا يُكَلِّفُ اللهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ﴾ [البقرة: ٢٨٦]. وكوننا نلزمهم بأمر خفي يَتعلَّق بالإمام، هذا من الأمور التي لا تدخل تحت الوسع.

وعلى هذا فنقول: إذا تبيَّن للإمام في أثناء صلاته أنه ليس على وضوء، أو أحدث في أثناء الصلاة، فإنه يعهد إلى واحد من المأمومين أن يتقدم، ويُكمل بهـم الصلاة، ولا حرج في ذلك.

فنقول للأخ السائل: إذا حدث منك مثل هذا في صلاة الجمعة فإنك تعهد إلى أحد المأمومين بأن يتقدَّم، ويُكمل بهم صلاة الجمعة، ثم تذهب أنت فتتطهر، ثم ترجع، فإن أدركت ركعة من الصلاة مع الجماعة في الجمعة فائتِ بعدها بركعة واحدة لتكون لك جمعة، وإن أدركت أقل من ركعة – بأن جئتَ بعد أن رفع الإمام رأسه من الركوع في الركعة الثانية- فقد فاتتك الجمعة، فتصليها ظهرا.