(۱۴۱۳) سوال: مقابل شخصی وضو می‌گرفتم و دستانم را تا نصف بازو و پاهایم را تا نصف ساق شستم؛ وی این کارم را درست ندانست و گفت: اگر از اعضای وضو مقدار بیشتری را بشویی، از حدّی که الله À و پیامبرش ﷺ تعیین کرده‌اند، تجاوز کرده‌ای. گفتم: حدیثی از رسول الله ﷺ وارد شده و معنایش چنین است که ایشان فرموده‌اند: «إن أمتي يُدْعَون يوم القيامة غُرًّا مُحَجَلِّين من آثار الوُضُوء، فمن اسْتَطَاع منكم أن يُطِيل غُرَّتَه فَليَفعل» : (امت من در روز قیامت در حالی فرا خوانده می‌شوند که پيشانی و اعضای وضویشان، سفيد و درخشان است لذا هر کس می‌تواند اين سفيدی و درخشش را بيشتر نمايد، پس چنین کند). اما وی گفت: این حدیث از رسول الله ﷺ ثابت نیست. لطفا در این باره توضیح دهید.
جواب:
حدیثی که بیان شد، صحیح است؛ در صحیح بخاری و صحیح مسلم و دیگر کتاب‌های حدیث از روایت ابوهریره J ثابت است که رسول الله ﷺ فرمود: «إن أمتي يُدْعَون يوم القيامة غُرًّا مُحَجَلِّين من آثار الوُضُوء» : (امت من در روز قیامت در حالی فرا خوانده می‌شوند که پيشانی و اعضای وضویشان، سفيد و درخشان است). در صحت و ثبوت این قسمت از حدیث، هیچ شک و تردیدی نیست؛ اما علمای حدیث درباره‌ی عبارت «فمن اسْتَطَاع منكم أن يُطِيل غُرَّتَه فَليَفعل» : (هر کس می‌تواند اين سفيدی و درخشش را بيشتر نمايد، پس چنین کند) اختلاف نظر دارند؛ برخی آن را از سخن رسول الله ﷺ دانسته‌اند و برخی دیگر، این عبارت را از سخن ابو هریره Ð می‌دانند که ابن قیم Ë نیز همین دیدگاه را درست دانسته و در نظم (النونیة) می‌گوید:
وَأَبُو هُرَیرَةَ قَالَ ذَا مِن کِیسِه فَغَدا یُمَیِّزُه أُولُو العِرفَانِ[۱]
ابو هریره J این سخن را از اجتهاد خویش گفته است و اهل علم و معرفت، این را می‌دانند و تشخیص می‌دهند.
بنابراین ابتدای حدیث، سخن رسول الله ﷺ است که فرمود: «إن أمتي يُدْعَون يوم القيامة غُرًّا مُحَجَلِّين من آثار الوُضُوء» : (امت من در روز قیامت در حالی فرا خوانده می‌شوند که پيشانی و اعضای وضویشان، سفيد و درخشان است)؛ اما از جهت عملی نمودن حدیث که این مرد برای وضو، تا نصف بازو و ساق پایش را شسته است، در مورد همین نیز بین اهل علم اختلاف نظر وجود دارد که علت این اختلاف نیز به صحت و ثبوت قسمت پایانی حدیث بر می‌گردد؛ کسانی که قسمت پایانی حدیث را جزو سخن رسول الله ﷺ دانسته‌اند چنین گفته‌اند که بهتر است اعضای وضو را بیش از محل تعیین شده بشوید و از آن بگذرد اما کسانی که آن را از سخن ایشان نمی‌دانند، می‌گویند: الله B در قرآن مشخص نموده که پاها تا مچ و دست‌ها تا آرنج شسته شوند لذا از مرزی که الله B مشخص نموده، فراتر نمی‌رویم. احادیثی که روش وضوی رسول الله ﷺ را وصف می‌کند نیز محل شستن دست را تا آرنج و محل شستن پا را تا مچ تعیین کرده است.
چنان که من می‌دانم نهایت حدی که در این باره روایت شده است حدیث ابو هریره J می‌باشد: «تَوَضَّأَ فَغَسَلَ يَدَهُ اليُمْنَى حتَّى أشْرَعَ في العَضُدِ، ثُمَّ يَدَهُ اليُسْرَى حتَّى أشْرَعَ في العَضُدِ، ثُمَّ مَسَحَ رَأْسَهُ، ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَهُ اليُمْنَى حتَّى أشْرَعَ في السَّاقِ، ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَهُ اليُسْرَى حتَّى أشْرَعَ في السَّاقِ»[۲] : (ابوهریره J وضو گرفت؛ وی دست راستش را شست تا این که شروع به شستن بازو کرد، سپس دست چپ را شست تا این که شروع به شستن بازو کرد، سپس سرش را مسح نمود، سپس پای راستش را شست تا این که شروع به شستن ساق پایش کرد و سپس پای چپ را شست تا این که شروع به شستن ساق پایش کرد). شروع کردن به شستن بازو و ساق بدین معنا است که ایشان از محل تعیین شده فراتر می‌رفت البته نه تا این حدی که در سؤال مطرح شد. ابو هریره Ð بیان کرد که این روش وضوی رسول الله ﷺ می‌باشد لذا شایسته است که شخص در شستن دست و پا مقدار اندکی از آرنج و مچ فراتر رود. فایده‌ی این کار همین است که یقین حاصل می‌شود که شخص حد تعیین شده از سوی الله B تا آرنج و مچ پا را شسته شده است.
[۱] قصیده نونیه (۲/۳۲۸).
[۲] صحیح مسلم: کتاب الطهارة، باب استحباب اطالة الغرة والتحجیل فی الوضوء، شماره (۲۴۶).
