(۱۲۸۱) تقلید چیست و آیا در عصر صحابه بوده؟

(۱۲۸۱) سوال: تقلید چیست؟ آیا در زمان صحابه و تابعین هم آنها از یکدیگر تقلید می‌کردند؟

جواب:

اجتهاد یعنی نهایت تلاش برای رسیدن به حکم شرعی از طریق ادله‌ی قرآن و سنت و اجماع و قیاس صحیح. به این عملیات، اجتهاد می‌گویند. واضح است که هر کسی به درد اجتهاد نمی‌خورد. کسی به درد اجتهاد می‌خورد که به طرق اجتهاد آشنا و دارای علم و درایت باشد تا بتواند احکام را از ادله‌ای که به آن اشاره کردم، استخراج نماید. اما تقلید این است که به رأی مجتهد عمل نماید بدون اینکه بداند دلیل مجتهد برای آن قول چیست. بلکه از روی اعتماد به قول مجتهد، از او تقلید کند.

در واقع، تقلید در زمان صحابه نیز بوده است. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ} [نحل: ۴۳]: (پس از اهل علم بپرسید اگر نمی‌دانید) و شکی نیست که در زمان صحابه کسانی بوده‌اند و تا امروز نیز هستند که خودشان توانایی رسیدن به حکم شرعی را به خاطر جهل و کوتاهیشان ندارند. وظیفه‌ی چنین کسانی این است که از اهل علم سوال کنند. پرسیدن از اهل علم مستلزم قبول کردن و عمل کردن به قول آنهاست و عمل کردن به قول آنها همان تقلید است. بر این اساس می‌گوییم: کسی که امکانش را ندارد خودش حق را دریابد، با تقلید کردن از اهل علم که دستور به سوال کردن از آنها شده‌ایم، این امکان را می‌یابد. این البته در صورتی که شخص خودش عالم نباشد.

اما اگر کسی از ما پرسید: از چه کسی تقلید کنم؟

می‌گوییم: واجب این است از هر کسی که به نظرت به حق نزدیک‌تر است، تقلید کنی. زیرا اهل علم مثل پزشک هستند. در واقع اهل علم، طبیب دل‌ها هستند. حال وقتی کسی مریض می‌شود و دکترهای زیادی هم در منطقه وجود دارند، به سراغ حاذق‌ترین و آشناترین دکتر به طب و دوا و درمان می‌رود و جز در هنگام ضرورت، امکان ندارد راضی شود نزد پزشکی برود که می‌داند پزشک بهتر از او هم در شهر هست. در تقلید نیز چنین باش و کسی را انتخاب کن که به نظرت به حق نزدیک‌تر است؛ چون علم و تقوایش بیشتر است. در چنین حالتی تو به این فرموده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ عمل کرده‌ای: {فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ} [نحل: ۴۳]: (پس از اهل علم بپرسید اگر نمی‌دانید).

***

تعداد بازدید: 1

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: ما هو التقليد؟ وما هو الاجتهاد؟ وهل التقليد كان موجودًا في زمن الصحابة والتابعين فيقلد بعضهم بعضًا أم لا؟ فأجاب رحمه الله تعالى: نعم الاجتهاد هو بذل الجهد في الوصول إلى حكم شرعي من الأدلة الشرعية الكتاب والسنة والإجماع والقياس الصحيح، هذا هو الاجتهاد، ومن المعلوم أنه لا يصلح للاجتهاد إلا من كان عارفًا بطرقه وعنده علم ودراية، حتى يتمكن من الوصول إلى استنباط الأحكام من أدلتها التي أشرت إليها. وأما التقليد فهو الأخذ بقول مجتهد من غير معرفة دليله، بل يقلده ثقة بقوله.

والتقليد في الواقع حاصل من عهد الصحابة -رضي الله عنهم-، فإن الله تعالى يقول: ﴿ فَساَلُوا أَهْلَ الذِكرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴾ [النحل: ٤٣] ولا شك أن من الناس في عهد الصحابة -رضي الله عنهم- وإلى عهدنا هذا من لا يستطيع الوصول إلى الحكم بنفسه؛ لجهله وقصوره، ووظيفة هذا أن يسأل أهل العلم، وسؤال أهل العلم يستلزم الأخذ بما قالوا، والأخذ بما قالوا هو التقليد. وعلى هذا فنقول: من لا يتمكن من الوصول إلى الحق بنفسه فليتمكن من الوصول إليه بتقليد غيره من أهل العلم الذين أمر بسؤالهم إذا لم يكن عالماً.

ولكن إذا سألنا سائل: مَنْ أُقَلَّد؟

فالجواب: أن الواجب أن تُقَلّد من تراه أقرب إلى الحق؛ لأن أهل العلم كالأطباء، فهم أطباء القلوب، وإذا كان الواحد منا إذا مَرِض وكان في البلد أطباء كثيرون، فإنه سوف يختار من كان أَحْدَقَ وأَعْرَف بالطب والأدوية والعلاج، ولا يمكن لأحد أن يذهب إلى طبيب قاصر مع وجود من هو أخذق منه إلا عند الضرورة؛ كذلك في التقليد اختر من تراه أقرب إلى الحق؛ لكونه أعلم وأتقى الله – عز وجل، وفي هذه الحال تكون قد امتثلت أمر الله -تعالى- في قوله: ﴿ فَسَالُوا أَهْلَ الذِكرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴾ [النحل: ٤٣].