(۱۲۳۳) سوال: حدیثی از ابن عباسJ وجود دارد که می‌گوید: «رسول اللهﷺ نوزده روز نماز را قصر خواند. ما نیز وقتی در سفر بودیم، نوزده روز نماز را قصر و بیشتر از آن، نمازها را کامل می‌خواندیم».[۱] صحت این حدیث تا چه اندازه است؟
جواب:
این حدیث صحیح است و بخاری و دیگران آن را روایت کرده‌اند. این زمانی بود که رسول اللهﷺ مکه را در رمضان فتح کردند و نوزده روز که آنجا بودند، نماز را قصر می‌خواندند. همچنین باقیمانده‌ی ماه رمضان را نیز روزه نگرفتند. چون ایشان در اواخر رمضان مکه را فتح کردند. طبق قولی، ایشان مکه را در بیستم ماه رمضان سال هشتم هجری، در روز جمعه فتح کردند و بقیه‌ی رمضان را روزه نگرفتند. این مساله در صحیح بخاری از ابن عباس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا روایت می‌شود.[۲]
ابن عباس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا می‌گوید: ما وقتی نوزده روز در سفر بودیم، نمازها را قصر و اگر بیشتر از آن می‌شد، نمازها را کامل می‌خواندیم. این نظر او در مورد مدت زمانی است که برای مسافر، حکم سفر را دارد. اما علما در این مساله – یعنی زمانی که مسافر در جایی اقامت می‌کند، تا چه زمانی حکم مسافر را دارد و چه زمانی حکم مسافر از او برداشته می‌شود – اختلاف دارند و این اختلافات به بیشتر از ده قول در این مساله می‌رسد که نووی رَحِمَهُ‌الله آنها را در «شرح المهذّب» ذکر می‌کند. این نشان می‌دهد که سنت صحیح و صریحی در مورد مشخص کردن زمانی که شخص حکم مسافر را دارد، وجود ندارد و این مساله یک مساله‌ی اجتهادی است. اینجا هم محل بیان آراء علما در مورد این مساله نیست.
اما مثل اینکه سائل در مورد سخن ابن عباس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا سوال به وجود آمده است. در حالی که آنچه بین مردم مشهور است، این است که مدت زمانی که حکم مسافر از شخص برداشته می‌شود، خلاف آن چیزی است که ابن عباس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا می‌گوید. سائل باید بداند که این مساله یکی از مسائل اختلافی است.
***
[۱] صحیح بخاری: کتاب تقصیر الصلاة، باب ما جاء فی التقصیر و کم حتی یقصر، حدیث شماره (۱۰۳۰). از ابن عباس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا با این لفظ: «أَقَامَ النَّبِيُّﷺ تِسْعَةَ عَشَرَ يَقْصُرُ، فَنَحْنُ إِذَا سَافَرْنَا تِسْعَةَ عَشَرَ قَصَرْنَا، وَإِنْ زِدْنَا أَتْمَمْنَا».
[۲] روایت بخاری، کتاب الصوم، باب إذا صام أیام من رمضان ثم سافر، حدیث شماره (۱۸۴۲). صحیح مسلم: کتاب الصیام، باب جواز الصوم و الفطر فی شهر رمضان للمسافر فی غیر معصیة إذا کان سفره مرحلتین فأکثر و أن الأفضل لمن أطاقه بلا ضرر أن یصوم و لمن یشق علیه أن یفطر، حدیث شماره (۱۱۱۳). لفظ حدیث چنین است: «أن رسول الله صلى الله عليه وسلم خَرَجَ إِلَى مَكَّةَ فِي رَمَضَانَ فَصَامَ، حَتَّى بَلَغَ الْكَدِيدَ أَفْطَرَ فَأَفْطَرَ النَّاسُ».
