(۱۱۶۱) سوال: صحت این دو حدیث تا چه اندازه است: «هر کسی که شیخی نداشته باشد، شیخش شیطان است»^[۱] و حدیث: «هر کسی که شیخی نداشته باشد، مسخره‌ی شیطان قرار می‌گیرد».^[۲] آیا معنایش این است که انسان حتما باید از یک شیخ تقلید کند و در گفتار و کردارش او را تصدیق نماید؟

جواب:

این دو حدیث باطل و موضوع هستند و نسبت دادن آنها به رسول اللهﷺ جایز نیست. وظیفه‌ی مسلمان است که اگر این دو حدیث در میان مردمشان رواج دارند، بطلان آنها را برای مردم بیان نماید تا مردم متوجه باشند و از آنها دوری کنند. بر مسلمان واجب نیست که در عبادات و معاملاتش از کسی جز رسول اللهﷺ پیروی نماید. اگر کسی معتقد باشد که واجب است از کسی غیر از رسول اللهﷺ تقلید شود، اشتباه بزرگی می‌کند و چنان که برخی از اهل علم گفته‌اند، چنین شخصی توبه داده می‌شود. اگر توبه کرد که هیچ و گرنه کشته می‌شود. چون تقلید از هیچ کسی جز رسول اللهﷺ واجب نیست. زیرا هر کسی غیر از رسول اللهﷺ در معرض اشتباه و صواب است.

گوینده‌ی چنین قولی – که انسان حتما باید شیخی داشته باشد که پشت سر او حرکت کند – اشتباه می‌کند. درست است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به انسان عامی که نمی‌داند چه می‌گوید، دستور می‌دهد که از اهل علم بپرسد و می‌فرماید: {فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ} [نحل:۴۳]: (پس اگر نمی‌دانید، از اهل علم بپرسید).

اما لازمه‌ی آیه این نیست که شخص، شیخ معینی را انتخاب کند و در گفتار و کردار از او تقلید نماید. به طوری که سخن هیچ کسی را بر سخن او ترجیح ندهد. بلکه انسان باید از کسی پیروی کند که نظرش به صواب نزدیک‌تر است. منظورم از پیروی از کسی که نظرش به صواب نزدیک‌تر است، پیروی از علمایی است که در علم و دین و امانتداریشان مورد وثوق هستند. همچنین منظورم شیوخ کلاه‌بردای نیستند که خود را به مردم به عنوان مشایخ طریقت معرفی می‌کنند و ادعای مکاشفه و امثال اینها را دارند. چنین مشایخی اصلا شایستگی ندارند که از آنها در گفتارشان پیروی نمود. بلکه واجب است بطلان سخنان و گمراهی‌هایی را که دارند برای مردم بیان نمود تا مردم از آنها بر حذر باشند.

مجری: سائل می‌پرسد: معتقدم که قضیه فقط تقلید از آنها نیست. بلکه به جایی می‌رسد که آنها را تقدیس می‌کنند و از آنها طلب خیر و نفع و دفع ضرر می‌کنند.

جواب: چه بسا این هم باشد و اگر چنین باشد، ترس این وجود دارد که مرتکب شرک اکبر شوند.

***

^[۱] «من لم يكن له شيخ فشيخه شيطانه». جایی آن را نیافتم.

^[۲] «من لم يكن له شيخ يكون مسخرة للشيطان». جایی آن را نیافتم.