(۱۱۲۲) سوال: حکم حاجیانی که به جای روز نهم، به اشتباه در روز هشتم یا دهم در عرفه وقوف کنند، چیست؟ آیا حجشان درست است؟ معنی این حدیث چیست: «حج، عرفه است»؟[۱]
جواب:
بله، اگر حجاج به اشتباه در روز هشتم یا دهم در عرفه وقوف کنند، کفایت می‌کند. زیرا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا} [بقره: ۲۳۳]. (هیچ کسی بیشتر از توانش، مکلّف نیست). همچنین الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَلَكِنْ مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا} [أحزاب: ۵]. (و بر شما گناهی نیست در آنچه اشتباه کنید، اما چیزی که به عمد انجام شود گناه دارد و الله غفور رحیم است).
اما معنی این فرموده‌ی پیامبرﷺ که: «حج، عرفه است»: یعنی حتما باید در هنگام ادای فریضه‌ی حج، وقوف در عرفه صورت گیرد. کسی که این وقوف را انجام ندهد، حجش صحیح نیست. به اجماع ثابت است که معنای حدیث این نیست که هر کس وقوف در عرفه را انجام داد، نیازی به انجام دیگر اعمال حج ندارد. بلکه وقتی حاجی وقوف در عرفه را به جای آورد، دیگر اعمال حج باقی می‌ماند که باید انجامشان دهد. این اعمال شامل خوابیدن در مزدلفه، طواف افاضه، سعی بین صفا و مروه، سنگ زدن به جمرات و خوابیدن در منی می‌شوند. اما معنی حدیث این است که وقوف در عرفات حتما باید انجام گیرد و کسی که وقوف در عرفات را به جای نیاورد، حجش صحیح نیست. از این رو اهل علم گفته‌اند: کسی که به وقوف در عرفه نرسد، حج را از دست داده است.
***
[۱] سنن ابوداود: کتاب المناسک، باب من لم یدرک عرفة، حدیث شماره (۱۹۴۹). سنن ترمذی: کتاب الحج، باب ما جاء فی تقدیم الضعف من جمع بلیل، حدیث شماره (۸۹۸). نیز سنن نسائی: کتاب مناسک الحج، باب فیمن لم یدرک صلاة الصبح مع الإمام بالمزدلفة، حیدث شماره (۳۰۴۴). سنن ابن ماجه: کتاب المناسک، باب من أتی عرفة قبل الفجر لیلة جمع، حدیث شماره (۳۰۱۵). از عبدالرحمن بن یعمر با این لفظ: «الحَجُّ عَرَفَةُ».
