(۱۰۸۰) سوال: معنی این حدیث چیست: «پروردگار آدم را بر صورت خودش خلق کرد»؟[۱] ضمیر (ها) در «صورته» به چه کسی بر می‌گردد؟
جواب:
ضمیر (ها) به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ باز می‌گردد. یعنی: الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آدم را بر صورت خودش خلق کرده که تفسیرش در روایات دیگری آمده است: «بر صورت رحمان».[۲] اما لازمه‌اش این نیست که مثل الله باشد؛ زیرا الله تَعَالَىٰ می‌فرماید: {لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ} [شوری: ۱۱]: (هیچ چیز مثل او نیست و او شنوای بیناست).
بر این اساس می‌گویم: الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آدم را بر صورت خودش بدون اینکه تماثلی وجود داشته باشد، خلق کرده و این چیز عجیبی نیست. زیرا گروه اولی که وارد بهشت می‌شوند مثل ماه شب چهارده هستند، بدون اینکه مانند هم باشند. حال اگر چنین چیزی در بین مخلوقات امکان پذیر است، بین خالق و مخلوق اولاتر است که صورت گیرد. این را بدان که آنچه در قرآن و سنت آمده، واجب است بر اساس ظاهر آن و بدون تمثیل به آن معتقد گشت و جایز نیست که معنای آن را تحریف کرده و در آن دخل و تصرف انجام دهیم. بلکه معنا را اثبات و قبول می‌کنیم و تمثیل و همانندی را نفی می‌کنیم. این چنین از شر و از تحریف سخن در امان می‌مانیم.
***
[۱] صحیح بخاری: کتاب الإستئذان، باب بدء السلام، حدیث شماره: (۵۸۷۳). صحیح مسلم: کتاب البرّ و الصلة و الآداب، باب النهی عن ضرب الوجه. حدیث شماره: (۲۶۱۲). از ابوهریره رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ عَلَى صُورَتِهِ».
[۲] دار قطنی در کتاب «الصفات»، (ج۱، ص۳۷، شماره: ۴۹). از ابن عمر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا با این لفظ: «عَلَى صُورَةِ الرَّحمنِ».
