(۱۰۶۶) سوال: در حدیثی پیامبرﷺ می‌فرماید: «وصیتی برای وارث نیست»[۱]. اما در سوره‌ی بقره آمده: {كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ} [بقره:۱۸۰]: (هنگامی که مرگ یکی از شما فرا رسد اگر دارایی از خود به جای گذاشت وصیت بر شما واجب شده است که برای پدر و مادر و نزدیکان به طور شایسته وصیت کند. این حق واجبی است بر پرهیزکاران). چطور بین این دو جمع بندی می‌شود؟

جواب:

حدیثی که سائل به آن اشاره کرد، توضیحی برای آیه‌ی فرائض است. زیرا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ وقتی آیات میراث را نازل فرمود، در آیه‌ی اول فرمود: {آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ لَا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعًا فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا} [نساء: ۱۱]: (شما نمی‌دانید پدران و مادران و فرزندان‌تان کدام یک برای شما سودمندترند. این فریضه‌ی الهی است و الله دانا و حکیم است).

سپس در آیه‌ی دوم می‌فرماید: {تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ * وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِينٌ} [نساء: ۱۳-۱۴]: (این حدود الهی است و هرکس از الله و رسولش اطاعت کند، پروردگار او را به باغ‌های بهشت وارد می‌کند که در آنها رودبارها روان است و جاودانه در آن می‌مانند و این پیروزی بزرگی است. و هر کس که از الله و رسولش نافرمانی کند و از حدود الهی تجاوز کند، او را به آتش وارد می‌گرداند که جاودان در آن می‌ماند و او را عذابی خوار کننده است).

این دلالت دارد که هر کس میراث می‌برد، برای میت جایز نیست چیزی از مالش را برای او وصیت کند؛ زیرا در این صورت، بیشتر از حقی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ برایش در نظر گرفته، به او می‌رسد و این تجاوز از حدود الهی است.

اما آیه‌ای که در سوره‌ی بقره آمده مختص کسی است که ارث می برد. کسی که ارث می‌برد، نمی‌شود برای او وصیت کرد. اما گاهی اوقات ممکن است پدر به خاطر اختلاف دین، از پسرش ارث نبرد و در صورتی که مانعی از موانع ارث وجود داشت، در اینجا پدر اهلیت این را دارد که پسرش برای او وصیت کند. ولی در مورد نزدیکان می‌گوییم: کسی که ارث می‌برد، وصیتی برای او نیست. اما کسی که ارث نمی‌برد، برای او وصیت می‌شود. پس در اینجا آیه‌ی سوره‌ی بقره، آیه‌ی مواریث را خاص می‌کند.

***

[۱] سنن ابو داود: کتاب الوصایا، باب ما جاء فی الوصیة لوارث. حدیث شماره: (۲۸۷۰). جامع ترمذی: کتاب الوصایا، باب لا وصیة لوارث. حدیث شماره: (۲۱۲۱)، و گفته: این حدیث، حسن صحیح است. سنن نسائی: کتاب الوصایا، باب إبطال الوصیة لوارث. حدیث شماره: (۳۶۴۱). سنن ابن ماجه: کتاب الوصایا، باب لا وصیة لوارث. حدیث شماره: (۲۷۱۳). از ابوامامه باهلی رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «لا وَصيَّةَ لوارِثٍ».