(۱۰۱۳) سوال: سبب نزول این آیه چیست؟ {قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجَادِلُكَ فِي زَوْجِهَا وَتَشْتَكِي إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ} [مجادله: ١]: (به راستی الله سخن زنی را که دربار‌ه‌ی شوهرش با تو مجادله می‌کرد و به الله شکایت می‌برد شنید. و الله گفتگوی شما را می‌شنید، بی‌گمان الله شنوای بیناست). معنای آن چیست؟

جواب:

سبب نزول آیه این است که همسر اوس بن صامت رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا توسط شوهرش اوس مورد ظهار قرار گرفت؛ ظهار یعنی اینکه انسان به همسرش بگوید: تو به مانند مادرم هستی.[۱] ظهار در جاهلیت، همان طلاق بود. به همین خاطر این زن برای شکایت نزد پیامبرﷺ آمد و الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ شکایتش را شنید و این آیه را برای حل این قضیه بر پیامبرﷺ نازل نمود. {قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجَادِلُكَ فِي زَوْجِهَا وَتَشْتَكِي إِلَى اللَّهِ}، یعنی در این مورد با تو مجادله نمود و از تو راه حل این مشکل را می‌خواست.

شنیدن الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در اینجا، شنوایی حقیقی است و الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ سخن این زن را در آسمان‌ها و از بالای عرش، شنید. به همین خاطر عایشه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهَا گفت: «مبارک است آن کسی که شنوایی‌اش همه‌ی صداها را در بر می‌گیرد؛ به الله سوگند که من در اتاق بودم و برخی از سخنان آن زن بر من پنهان ماند. اما الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بالای عرش و مخلوقاتش سخن این زن را  شنید».[۲]

سپس الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بیان می‌کند که گفتگوی این زن با پیامبرﷺ را شنیده است. زیرا او شنوا و بیناست، و شنوایی‌اش تمام صداها را احاطه می‌کند. هیچ صدای پنهان و آشکاری وجود ندارد که الله آن را نشنود. همچنین هیچ چیز قابل دیدنی وجود ندارد که الله آن را نبیند؛ چه پنهان باشد و چه آشکار.

سپس الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ حکم ظهار را بیان کرده و عنوان می‌کند که این کار، منکر و یکی از بزرگ‌ترین دروغ‌هاست. چگونه همسرت را که الله همبستری با او را بر تو حلال نموده، مانند مادر قرارش می‌دهد که همبستری با او حرام است؟ حرمت همبستری با مادر یکی از بزرگ‌ترین حرمت‌هاست. در حالی که همبستری با همسر، یکی از بزرگ‌ترین حلال‌ها است. حال چگونه این دو می‌توانند شبیه یکدیگر باشند؟ چنین سخنی، بسیار منکر و ناپسند است، زیرا حرام و مخالف حکم الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است. اما با این وجود الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بسیار بخشنده و آمرزنده است و هر گاه انسان از پروردگارش درخواست بخشش و آمرزش نماید، الله او را می‌بخشد.

اما حکم این کار از جهت همسر: برای شوهر جایز نیست که با همسرش نزدیکی نماید تا اینکه آنچه را الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به او امر می‌کند، انجام دهد. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ حکم کرده که چنین شخصی باید یک برده را آزاد کند. اگر برده‌ای نبود، باید دو ماه پی در پی قبل از اینکه با همسرش نزدیکی کند، روزه بگیرد. اگر توان این را هم نداشت، قبل از نزدیکی با همسرش، باید شصت مسکین را غذا دهد.

در این عقوبت یا کفاره‌ی بزرگ، حرمت شدید ظهار نهفته است. بر انسان واجب است زبانش را از آن نگه دارد و تقوای الله را پیشه نموده و  با همسرش ظهار نکند. زیرا این کار منکر و دروغ است و ضرر به خود و همسرش می‌باشد. و الله المستعان.

***

[۱] بدین معنی که همان طور که ازدواج با مادرم برای من حرام است، ماندن با تو نیز برایم همان حکم را دارد. [مترجم].

[۲] سنن نسائی: کتاب الطلاق، باب الظهار. حدیث شماره (۳۴۶۰). سنن ابن ماجه: کتاب الطلاق، باب الظهار. حدیث شماره (۲۰۶۳). از ام المومنین عایشه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهَا با این لفظ: «تَبَارَكَ الَّذِي وَسِعَ سَمْعُهُ كُلَّ شَيْءٍ، إِنِّي لَأَسْمَعُ كَلَامَ خَوْلَةَ بِنْتِ ثَعْلَبَةَ، وَيَخْفَى عَلَيَّ بَعْضُهُ».