(۹۰۲) سوال: جناب شیخ! لطفا تفسیر این آیه از سوره‌ی مائده را توضیح دهید: {حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ} [مائده: ٣]. (گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آنچه هنگام ذبح نام غیر الله بر آن برده شود و (حیوانات) خفه شده و با ضربه مرده و از بلندی افتاده و به ضرب شاخ مرده و آنچه درندگان خورده باشند و آنچه برای بت‌ها ذبح شده، بر شما حرام شده است)؟

جواب:

الله عَزَّوَجَلَّ می‌فرماید: {حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ} و آنکه حرام می‌کند، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است. حرام و حلال کردن به دست ما نیست. همچنین حکم به ایمان و کفر نیز به دست ما نیست. همه‌ی اینها به الله بر می‌گردد. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ}؛ فعل مجهول است و فاعل آن ذکر نشده چون مشخص است. چنان که در این آیه آمده: {وَخُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِيفًا} [نساء: ٢٨]. (و انسان، ضعیف آفریده شده است). مشخص است که خالق و آفریننده، الله است و در این آیه {حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ} نیز حرام کننده، الله است.

مردار به هر چیزی گفته می‌شود که ذبح شرعی نشده؛ یعنی خود به خود بمیرد یا به روشی غیر از روش اسلامی ذبح شود. اما ملخ و تمام انواع ماهی‌ها از این قاعده مستثنی هستند. زیرا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعًا لَكُمْ وَلِلسَّيَّارَةِ} [مائده: ٩٦]: (شکار دریا و طعام آن برای شما حلال شده تا برای شما و کاروانیان بهره‌ای باشد). نیز از پیامبرﷺ روایت شده که فرمودند: «دو مردار و دو خون برای ما حلال شده است: دو مردار: ملخ و ماهی هستند. دو خون: کبد و طحال».[۱]

منظور ایشان از خون همان خون جاری است. همان‌طور که آیه‌ی دوم آن را مقید نموده است: {قُلْ لَا أَجِدُ فِي مَا أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلَّا أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَمًا مَسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنْزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ} [انعام: ١٤٥]: (بگو: در آنچه بر من وحی شده است، حرامی را که خوردن آن بر خورنده‌ای حرام باشد؛ نمی‌یابم، بجز اینکه مردار باشد یا خون ریخته شده یا گوشت خوک که پلید است). اما خونی که بعد از ذبح نمودن در رگ‌‌ها باقی می‌ماند حلال و پاک است. حتی اگر سرخی‌اش در ظرف آشکار شود حلال و پاک است؛ چون خون جاری نیست.

{لَحْمَ خِنْزِير}، گوشت خوک که حیوانی خبیث و معروف است. این حیوان مشهور به خوردن فضولات است و در آن یک نوع کرم خاص وجود دارد.

{وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ}، یعنی چیزی که نام غیر الله بر آن برده شده باشد. مثلا به اسم: مسیح، موسی، محمد، جبرئیل و غیره  ذبح شود. این نیز حرام است و خوردنش جایز نیست.

{وَالْمُنْخَنِقَةُ}، یعنی خفه شده باشد؛ فرقی نمی‌کند که طناب در گردنش انداخته و فشرده‌اند تا اینکه بمیرد، یا او را در اتاقی بسته و اتاق را پر از دود کرده‌اند تا اینکه حیوان خفه شده، یا به هر روش دیگری خفه شده باشد.

{وَالْمَوْقُوذَةُ}، آن است که با ضربه‌ی عصا یا هر چیز دیگری کشته شده است.

{وَالْمُتَرَدِّيَةُ}، آن است که از بالای کوه یا دیوار یا هر جای بلند دیگری پرت شود و بمیرد.

{وَٱلنَّطِیحَةُ}، آن است که با ضربه‌ی شاخ حیوان دیگری بمیرد.

{وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ}، آن است که توسط گرگ یا هر درنده‌ی دیگری شکار و خورده شده است.

{إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ}، یعنی هر چیزی که آن را ذبح شرعی کنید از این فرموده‌‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ مستثنی می‌گردد: {وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ}. هر گاه چنین حیوانی را دیدی که هنوز زنده است و آن را ذبح کردی، حلال است.

{وَمَا ذُبِحَ عَلَى ٱلنُّصُبِ}، یعنی آنچه برای بت‌ها ذبح شده باشد هر چند که اسم الله بر آن برده شده باشد، باز هم حرام است. معنای آیه‌‌ی کریمه این است که بیان شد.

***

[۱] مسند احمد، (ج۲، ص۹۷). ابن ماجه: کتاب الصید، باب صید الحیتان و الجراد، حدیث شماره: (۳۲۱۸). از عبدالله بن عمر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا با این لفظ: «أُحِلَّتْ لَنَا ‌مَيْتَتَانِ وَدَمَانِ، فَأَمَّا الْمَيْتَتَانِ: فَالْحُوتُ وَالْجَرَادُ، وَأَمَّا الدَّمَانِ: فَالْكَبِدُ وَالطِّحَالُ».