(۷۴۷) سوال: حدیثی خواندم بدین معنا که رسول اللهﷺ فرمودند: «کسی که قرآن را بخواند و سپس فراموش کند، روز قیامت در حالی خواهد آمد که جذام دارد».[۱] حقیقتا من کسی هستم که خیلی زود فراموش می‌کنم و چیزی را به یاد نمی‌آورم مگر بعد از اینکه خیلی به خود فشار بیاورم. این چیزی است که مرا می‌ترساند و حتی برای علاج نزد تعدادی از پزشکان هم رفته‌ام. شما چه توصیه‌ای به من دارید؟
جواب:
فراموشی قرآن دو نوع است:
یکی: به سبب رویگردانی و سستی و اهمال است که شخص به خاطر آن گنهکار می‌شود. زیرا نعمت حفظ قرآن را که الله تعالی به او عطا فرموده، هدر داده و فراموش کرده است.
اما نوع دوم: فراموش کردن قرآن به خاطر رویگردانی و غفلت نباشد، بلکه به خاطر آفتی باشد؛ مانند زود فراموش کردن، یا مشغول شدن به امور دینی یا دنیوی که ناچار به انجام آنهاست و این باعث می‌شود که قرآن را فراموش کند. در این صورت شخص گناهکار نیست و ضرری برایش ندارد. پیامبرﷺ یک بار با اصحاب نماز خواندند و آیه‌ای از قرآن را فراموش کردند. زمانی که نماز به پایان رسید، ابی بن کعب رضی الله عنه آن آیه را به ایشان متذکر شد. پیامبرﷺ فرمودند: «چرا زمانی که فراموش کردم مرا یادآوری نکردی»؟[۲] همچنین ثابت است که ایشانﷺ شبی از کنار خانه‌اش می‌گذشتند که شنیدند مردی قرآن می‌خواند. فرمودند: «الله فلانی را رحمت کند؛ آیه‌ای را به یادم آورد که آن را فراموش کرده بودم».[۳] پس انسان به خاطر فراموشی که مقتضای طبیعت بشریست، مورد سرزنش قرار نمی‌گیرد.
***
[۱] مسند احمد: (ج۵، ص۲۸۵، روایت ۲۲۵۱۶). سنن ابو داود: کتاب الوتر، باب التشدید فیمن حفظ القرآن ثم نسیه، حدیث شماره (۱۴۷۴). مسند عبد بن حُمَید: (ص۱۲۷، حدیث شماره ۳۰۶). سنن دارمی: (ج۲، ص۵۲۹، حدیث شماره ۳۳۴۰). طبرانی: (ج۶، ص۲۳، حدیث شماره ۵۳۹۱). شعب الإیمان بیهقی: (ج۲، ص۳۳۶، حدیث شماره۱۹۶۹)، از سعد بن عبادة رضی الله عنه با این لفظ: «مَنْ قَرأ القُرآنَ وَ نَسِيَهُ یَأتی يَوْمَ القِيامَةِ وَ هُوَ أجْذَمَ»، که شیخ آلبانی رحمه الله آن را ضعیف دانسته است.
[۲] مسند احمد: شماره (۱۶۶۹۲). طبرانی: (ج۲۰، ۲۷، شماره ۳۴). ابن عساکر: (ج۷، ص۳۲۷). از مسور بن یزید اسدی رضی الله عنه با این لفظ: «هلّا کنت ذکَّرتَنیها»؟
[۳] صحیح بخاری: کتاب فضائل القرآن، باب نسیان القرآن و هل یقول نسیت آیة کذا و کذا، حدیث شماره (۴۷۵۰). صحیح مسلم: کتاب صلاة المسافرین و قصرها، باب الأمر بتعهد القرآن وکراهة قول نسیت آیة کذا وجواز قول أنسیتها، حدیث شماره (۷۸۸)، از ام المومنین عایشه رضی الله عنها با این لفظ: «يَرْحَمُهُ اللَّهُ. لَقَدْ أَذْكَرَنِي كَذَا وَكَذَا. آيَةً كُنْتُ أَسْقَطْتُهَا مِنْ سُورَةِ كَذَا وَكَذَا».
