(۶۸۸) سوال: اینجا رسم است که وقتی یکی از اعضای خانواده وفات کرد، مردم سه روز اول برای عزا جمع می‎‌شوند و قرآن می‌خوانند و هر چقدر بتوانند، ختم می‌کنند. بعد یک جا جمع می‌شوند و یک شیخ یا یکی از زنان دعای ختم قرآن را که از روی کتاب (دعاء ختم القرآن) تالیف احمد بن محمد البرّاک است، می‌خواند. این مولف می‌گوید که این کتاب دعا را در هند و برای وداع با ماه رمضان نوشته تا مسلمانان از آن بهره ببرند. در این کتاب دعای اول و آخر سال و همچنین دعای شب نیمه‌ی شعبان هم آمده است. همین مساله مرا به فکر فرو برده است. چون می‌دانم احادیثی که در مورد اختصاص دادن عبادتی به شب نیمه‌ی شعبان آمده، همه ضعیف هستند. همچنین در کتاب، سوره‌ی فاتحه و چند آیه از سوره‌ی بقره و آل عمران و سوره‌های دیگری را به عنوان قسمتی از دعا، آورده است.

یکی از چیزهایی که در این کتاب آمده این است که رسول اللهﷺ به یک عرب بادیه نشین گفت: مسلمان شو. آن مرد گفت: چه کسی گواهی می‌دهد که آنچه تو می‌گویی، راست است؟ رسول اللهﷺ درختی را از سمت راست دره صدا زد. درخت در حالی که زمین را می‌شکافت، آمد و رسول اللهﷺ او را به گواهی گرفت و به او گفت: ای درخت، من کیستم؟ درخت گفت: تو پیامبر برحق الله هستی. سپس به جای خود برگشت.

همچنین در جاهای دیگری از کتاب آمده که رسول اللهﷺ به یک شتر پناه داد و ضمانت یک آهو را نمود و سوسمار و مار با او سخن گفتند و چوب خشک در کف دستش دوباره سبز شد.

این دعا بعد از هر ختم قرآنی خوانده می‌شود و در آن از الله تعالی می‌خواهند که ثواب این قرائت به عنوان صدقه، به میت برسد. حال، آیا قرائت قرآن برای میت جایز است؟ صحت مطالبی که در این کتاب آمده تا چه حد است؟ هر چه در مورد این کتاب می‌دانید به ما بگویید.

جواب:

کتابی که این خانم از آن اسم برد را من ندارم و نسبت به آن بی اطلاع هستم.

اما جمع شدن خانواده‌ی میت به مدت سه روز برای عزا و خواندن قرآن و اهدای ثواب آن به میت، یکی از بدعت‌هایی است که انجام آن از رسول اللهﷺ وارد نشده و اهل علم مکروه می‌دانند که مردم در خانه یا مکان خاصی برای عزا جمع شوند. چون غالبا وقتی چنین اجتماعی صورت گیرد، خصوصا اگر اجتماع زنانه باشد، با شیون و ذکر محاسن میت همراه است که هر دو حرامند. زیرا رسول اللهﷺ زنی را که بر مرده شیون می‌کند و همچنین زنی که به شیون و زاری او گوش می‌دهد را لعنت فرموده است.[۱] بنا بر این واجب است که مسلمانان از این بدعت‌ها دست کشیده و به طریقه‌ی صحابه و پیروان آنها بنگرند و بر اساس آن حرکت کنند. شکی نیست که صحابه رضی الله عنهم نیز مثل دیگر مردم، میت داشتند و چنین اموری از آنها برای میتشان سر نزده است. تنها چیزی که در این مورد آمده این است که وقتی خبر مرگ جعفر بن ابوطالب به رسول اللهﷺ رسید، فرمودند: «برای خانواده‌ی جعفر غذا درست کنید، زیرا مساله‌ای برای آنها پیش آمده که آنها را مشغول کرده».[۲]

اما اهدای ثواب قرآن به میت یا قرائت قرآن برای او: اهل علم اختلاف دارند که آیا ثواب این کار به میت می‌رسد یا خیر؟ قول صحیح این است که ثوابش به میت می‌رسد؛ اما آنچه حرام است، اجاره کردن کسی است که در مقابل مبلغی، قرآن بخواند. چون قرائت قرآن نوعی تقرب جستن به الله تعالی است و درست نیست در مقابل عملی که قربت باشد، دستمزدی گرفت. بنا بر این اگر کسی را اجاره کردند که برای میت قرآن بخواند، حرام است و پولی که قاری می‌گیرد، مال او نیست و ثوابی از قرائتش ندارد؛ زیرا قرائش برای پول بوده نه برای الله. در چنین حالتی، میت نیز هیچ سودی از این قرائت نمی‌برد؛ چون این قرائت اصلا مقبول نیست که پاداشی هم داشته باشد. در این حالت، هم خانواده‌ی میت ضرر کرده‌اند که پول داده‌اند و هم ثوابی که برای میت می‌خواستند، به او نمی‌رسد.

اما آیات و نشانه‌هایی مبنی بر صدق رسول اللهﷺ که ذکر کرد: نشانه‌های صدق پیامبرﷺ بسیارند و بزرگ‌ترینشان همین قرآنی است که همچنان معجزه است تا زمانی که الله تعالی قیامت را برپا کند. همچنین نشانه‌های زمینی و آسمانی زیادی از رسول اللهﷺ به ثبوت رسیده که هر کس می‌خواهد بیشتر در موردشان بداند، به نوشته‌های اهل علم در این زمینه مراجعه کند. نوشته‌هایی مثل: «البدایة و النهایة» تالیف ابن کثیر و نوشته‌هایی که شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله با آنها کتاب خود «الجواب الصحیح» را به پایان رسانده که کافی و قانع کننده هستند.

***

[۱] سنن ابوداود: کتاب الجنائز، باب النوح، حدیث شماره (۳۱۲۸)، از ابوسعید خدری رضی الله عنه با این لفظ: «لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم النَّائِحَةَ وَالْمُسْتَمِعَةَ».

[۲] سنن ابوداود: کتاب الجنائز، باب صنعة الطعام لأهل المیت، حدیث شماره (۳۱۳۲)، از عبدالله بن جعفر رضی الله عنهما با این لفظ: «اصْنَعُوا لِآلِ جَعْفَرٍ طَعَامًا، فَإِنَّهُ قَدْ أَتَاهُمْ أَمْرٌ شَغَلَهُمْ».