(۵۰۱) سوال: ضابطه‌ی توسل مشروع، چیست؟ حكم کسانی که به بهانه‌ی این که صحابه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُم به موی رسول الله ﷺ تبرک می‌جستند، به صالحان، تبرک می‌جویند چیست؟
جواب:
انواع توسل مشروع، عبارت است از:
نوع اول: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با نام‌ها و صفاتش؛ چنان که مثلا شخص بگوید: “يَا غَفُور اغفِر لِي، يَا ذَا المَغفِرَةِ وَالرَحمَةِ اغفِر لِي، اللّهُمَّ بِرَحمَتِكَ أَستَغِيثُ. “: (ای آمرزنده! مرا بیامرز، ای صاحب مغفرت و رحمت! مرا بیامرز، ای الله! با توسل به رحمتت از تو کمک می‌خواهم).
نوع دوم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با افعال وی؛ مثل این عبارت که در تشهد آمده است: «اللَّهمَّ صلِّ علَى محمَّدٍ وعلَى آلِ محمَّدٍ، كما صلَّيتَ علَى إبراهيمَ وعلَى آلِ إبراهيمَ إنَّكَ حميدٌ مجيدٌ»: (ای الله! بر محمد و بر پیروان محمد درود بفرست آن‌گونه که بر ابراهیم و بر پیروان ابراهیم درود فرستادی؛ که تو ستوده‌ی بزرگوار هستی) این توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با افعال او است که قبلا با آن بر هر کدام از بندگانش که خواسته، منت نهاده است.
نوع سوم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با ايمان و عمل صالح؛ مانند سخن خردمندان: {رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِياً يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأَبْرَارِ} [آل عمران: ۱۹۳]: (پروردگارا! ما شنیدیم که منادی به ایمان، ندا می‌دهد که به پروردگارتان ایمان آورید؛ پس ایمان آوردیم؛ پس گناهان ما را ببخش و اشتباهاتمان را بپوشان و ما را با نیکوکاران بمیران).
نوع چهارم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با بیان نیاز و احتیاج به او؛ مانند این سخن موسى ﷺ: {رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ} [القصص: ۲۴]: (پروردگارا! به آن چه از خیر که بر من نازل کنی، فقیر و نیازمند هستم).
نوع پنجم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با درخواست دعا از فردی صالح که به اجابت دعایش امید دارید؛ مانند رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُم که نزد رسول الله ﷺ می‌آمدند تا برایشان دعا نماید. در صحيحين از حديث انس بن مالك رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ آمده است: روز جمعه در حالی که رسول الله ﷺ خطبه می‌خواند، مردی وارد مسجد شد و به رسول الله ﷺ گفت: ای رسول الله! اموال از بين رفت و راه‌ها قطع شد، از الله بخواه تا بر ما باران نازل کند. انس بن مالک رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ می‌گوید: رسول الله ﷺ دستانش را به سوی آسمان بالا برد و فرمود: «اللَّهُمَّ أَغِثْنَا، اللَّهُمَّ أَغِثْنَا، اللَّهُمَّ أَغِثْنَا»: (ای الله! بر ما باران نازل فرما، ای الله! بر ما باران نازل فرما، ای الله! بر ما باران نازل فرما) انس می‌گوید: به الله سوگند هيچ ابر يا تکه ابر کوچکی در آسمان نمی‌ديديم و بين ما و کوه سَلع هيچ خانه و منزلی وجود نداشت. ناگهان از پشت کوه سلع تکه ابری مانند سپر جنگی ظاهر شد؛ وقتی به وسط آسمان رسيد، گسترده شد و شروع به ريزش باران کرد. به الله سوگند يک هفته‌ی کامل، خورشيد را نديديم. وضعیت به همین منوال بود که در جمعه‌ی آينده، مردی درحالی وارد مسجد شد که رسول الله ﷺ در حال ایراد خطبه بود. به رسول الله ﷺ گفت: ای رسول الله! اموال از بين رفت و راه‌ها ويران شد؛ از الله بخواه تا ريزش باران را قطع کند. انس می‌گويد: رسول الله ﷺ دستانش را به سوی آسمان بالا برد و دعا فرمود: «اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلا عَلَيْنَا، اللَّهُمَّ على الآكَامِ وَالظِّرَابِ وَبُطُونِ الأَوْدِيَةِ وَمَنَابِتِ الشَّجَر»: (ای الله! اين باران را بر اطراف ما نازل فرما، نه بر ما؛ ای الله! باران را بر کوه‌ها و تپه‌ها و در دره‌ها و محل رويش درختان نازل فرما).
تبرك جستن به لباس، مو، عرق و… یک شخص، توسل نیست مگر تبرک جستن به پیامبر ﷺ زیرا صحابه به آثار پیامبر ﷺ تبرک می‌جستند؛ اما هیچ کس از آنان به دیگری تبرک نجسته است؛ لذا به ابوبکر، عمر، عثمان و علی رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُم چنین تبرک نجسته‌اند.
***
