(۴۹۲) انواع توسل جایز

(۴۹۲) سوال: آیا توسل جایز، وجود دارد؟

جواب:

انواع توسل جایز و شرعی، زیاد است؛ از آن‌جمله: اول: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با نام‌های نیکویش که به طور عموم؛ مانند عبد الله بن مسعود رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ که در دعای ناراحتی و اندوه می‌گوید‌: «أسألُك بكلِّ اسمٍ هو لك، سميتَ به نفسَك، أو علّمته أحدًا من خلقِك، أو أنزلتَه في كتابِك، أو استأثرت به في علمِ الغَيبِ عِندَكَ»^۱ : (ای الله! از تو می‌خواهم با هر اسمی که مخصوص تو است، خود را بدان نامیده‌ای یا آن را به برخی از بندگانت آموخته‌ای یا آن را در کتابت نازل نموده‌ای یا علم آن را در علم غیب، نزد خود نگه داشته‌ای) این، توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با تمامی نام‌های او است که برخی از آن‌ها را می‌دانیم و برخی دیگر را نمی‌دانیم. دوم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با نام خاصی که با درخواست فرد، ارتباط و مناسبت داشته باشد؛ مانند این که فرد بگوید: “اللّهُمَّ يَا غَفُورُ يَا رَحِيمُ يَا كَرِيمُ إغفِر لِي وَارحَمنِي وَتَكَرَّم عَلَي“: (ای الله!‌ای آمرزنده!‌ای مهربان!‌ای بخشاینده! مرا ببخش و بر من رحم فرما و بر من ببخشای) در سنت نیز این‌گونه نقل شده است. أبوبكر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ به رسول الله ﷺ گفت: “ای رسول الله! به من دعایی بیاموز که آن را در نمازم بخوانم. ایشان ﷺ فرمود: «قُل: اللَّهمَّ إنِّي ظلَمتُ نَفسي ظلمًا كثيرًا ولا يغفرُ الذُّنوبَ إلَّا أنتَ فاغفِر لي مغفرةً من عندِكَ وارحَمني إنَّكَ أنتَ الغفورُ الرَّحيمُ»^۲ : (بگو: ‌ای الله! همانا من بسیار به خود ستم کرده‌ام و فقط تو هستی که گناهان را می‌بخشی؛ پس از جانب خود مرا ببخش و بیامرز و بر من رحم فرما که تو همان بخشنده‌ی مهربان هستی) این عبارت، دعا و توسل است؛ عبارت «فاغفِر لي مغفرةً من عندِكَ وارحَمني» دعا است و عبارت: «إنَّكَ أنتَ الغفورُ الرَّحيمُ» توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با این دو اسم است که مناسب درخواست دعا کننده می‌باشد. همچنین توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با صفتی از صفاتش است که فرمود: «ولا يغفرُ الذُّنوبَ إلَّا أنتَ»: (تنها تو گناهان را می‌آمرزی). سوم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با صفتی از صفت‌هایش؛ چنان که در حديث استخاره آمده است: «اللهُمَّ إنِّي أستخيرُكَ بِعلمِكَ وأسْتقدِرُكَ بقُدرتِكَ وأسألُكَ من فضلِكَ العظيمِ»^۳ : (ای الله! من با توسل به علم تو از تو درخواست خیر دارم و با توسل به قدرت تو از تو نیرو می‌طلبم و از تو درخواست دارم که از فضل و بخشش بزرگ خود بر من ببخشایی) تا آخر دعا. همچنین در دعایی که بر مریض خوانده می‌شود: «أعوذُ بالله وقُدرتِه من شرِّ ما أَجِدُ وَأُحَاذِرُ»^۴ : (به عزت و قدرت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ پناه می‌برم از دردی که احساس می‌کنم و از شرّ چيزی که می‌ترسم). همچنین چنان که در فرموده‌ی پیامبر ﷺ آمده است: «یا حيّ، يا قيّوم، بِرَحمَتِكَ أَستَغِيثُ»^۵ : (ای زنده‌ی پا برجا! با توسل به رحمتت از تو درخواست کمک می‌کنم) و…. چهارم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با افعال و کارهایش؛ چنان که فردی برای طرح درخواست خود به برخی کارهای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ که با درخواست او مناسبت دارد، متوسل ‌شود؛ مانند: «اللَّهمَّ صلِّ علَى محمَّدٍ وعلَى آلِ محمَّدٍ، كما صلَّيتَ علَى إبراهيمَ وعلَى آلِ إبراهيمَ إنَّكَ حميدٌ مجيدٌ وبارِك علَى محمَّدٍ وعلَى آلِ محمَّدٍ كَما بارَكتَ علَى إبراهيمَ وعلَى آلِ إبراهيمَ إنَّكَ حميدٌ مجيدٌ»^۶ : (ای الله! بر محمد و بر پیروان محمد درود بفرست آن‌گونه که بر ابراهیم و بر پیروان ابراهیم درود فرستاده‌ای که تو ستوده‌ی بزرگوار هستی؛ بر محمد و پیروان محمد برکت بده آن‌گونه که به ابراهیم و پیروان ابراهیم برکت داده‌ای که تو ستوده‌ی بزرگوار هستی).

پنجم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با بیان وضعیت فرد متوسل که فقیر و نیازمند به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است؛ مانند این سخن پیامبر موسى عَلَيْهِ‌السَّلَام: {رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ} [القصص: ۲۴]: (پروردگارا! به آن ‌چه از خیر که بر من نازل ‌کنی، فقیر و محتاج هستم) وی در این‌جا با توصیف وضعیت خویش از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ درخواست کرد که محتاج و نیازمند به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است. ششم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با دعای کسی ‌که امید اجابت دعای وی وجود دارد؛ یعنی کسی که ‌که امید اجابت دعایش وجود دارد برایت دعا کند؛ مانند: توسل صحابه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُم به دعای پیامبر ﷺ چنان که قبلا اشاره شد. همچنین عمر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ هنگام دعای باران گفت: “اللَّهُمَّ إنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إلَيْكَ بنَبِيِّنَا ﷺ فَتَسْقِينَا، وإنَّا نَتَوَسَّلُ إلَيْكَ بعَمِّ نَبِيِّنَا ﷺ فَاسْقِنَا“^۷ : (ای الله! قبلا با پیامبرمان ﷺ به تو متوسل می‌شدیم و بر ما باران می‌باراندی؛ حال نیز با عموی پیامبرمان ﷺ به تو متوسل می‌شویم، پس بر ما باران ببار) سپس عباس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ برخاست و دعا نمود و باران بارید.

تمام این انواع توسل، جایز است.

***

مسند احمد: (٢٤٧/٦، شماره (۳۷۱۲). هيثمی گوید (١٣٦/۱۰): رجاله رجال الصحيح غير أبي سلمة الجهني، وقد وثقه ابن حبان وابن أبي شيبة (٤٠/٦)، شماره ۲۹۳۱۸)، والطبراني (١٦٩/١٠، شماره ١٠٣٥٢)، والحاكم (١ / ٦٩٠، شماره (۱۸۷۷) وقال: صحيح على شرط مسلم. ↩︎
صحیح بخاری: كتاب الأذان، باب الدعاء قبل السلام، شماره (٨٣٤) / صحیح مسلم: كتاب الذكر والدعاء والتوبة والاستغفار، باب استحباب خفض الصوت بالذكر، شماره (٢٧٠٥). ↩︎
صحیح بخاری: كتاب الدعوات، باب الدعاء عند الاستخارة، شماره (٦٣٨٢). ↩︎
صحیح مسلم: کتاب الآداب، باب استحباب وضع يده على موضع الألم مع الدعاء، شماره (۲۲۰۲). ↩︎
سنن ترمذی: أبواب الدعوات، باب عقد التسبيح باليد، باب منه، شماره (٣٥٢٤). ↩︎
صحیح بخاری: كتاب الدعوات، باب الصلاة على النبي، شماره (٦٣٥٧) / صحیح مسلم: كتاب الصلاة، باب الصلاة على النبي ﷺ بعد التشهد، شماره (٤٠٥). ↩︎
صحیح بخاری: كتاب الجمعة، باب سؤال الناس الإمام الاستسقاء إذا قحطوا، شماره (۱۰۱۰). ↩︎

تعداد بازدید: 5

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: هل هناك توسل جائز؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: أنواع التوسل الجائزة الشرعية كثيرة؛ منها:

التوسل إلى الله تعالى بأسمائه على سبيل العموم ومنه حديث عبد الله بن مسعود رضي الله عنه في دعاء الهم والغم: «أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اسْمِ هُوَ لَكَ سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ، أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَدًا مِنْ خَلْقِكَ، أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِي كِتَابِكَ، أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِي عِلْمِ الْغَيْبِ عِنْدَكَ». فهذا توسُّل إلى الله تعالى بأسمائه كلها، ما علمنا منها، وما لم نعلم.

٢ – التوسل إلى الله تعالى باسم خاص يكون مناسبا للمطلوب: كقول القائل: اللهم يا غفور يا ،رحیم یا کریم اغفر لي وارحمني، وتكرم علي. وما أشبه ذلك، وهذا مما جاء في السنة، فإن أبا بكر رضي الله عنه قَالَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «عَلَّمْنِي دُعَاءً أَدْعُو بِهِ فِي صَلَاتِ. قَالَ: «قُلِ: اللَّهُمَّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي ظُلْمًا كَثِيرًا، وَلَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ، فَاغْفِرْ لي مَغْفِرَةً مِنْ عِنْدِكَ، وَارْحَمْنِي إِنَّكَ أَنْتَ لية الغَفُورُ الرَّحِيمُ». فهنا دعاء وتوسل؛ فقوله: «فاغفر لي مغفرة من عندك وارحمني» دعاء. وقوله : إنك أنت الغفور الرحيم» توسل إلى الله تعالى بهذين الاسمين المناسبين لما دعا به الداعي، وهو أيضًا توسل إلى الله تعالى بصفته، أي بصفة من صفاته في قوله : ولا يغفر الذنوب إلا أنت».

٣- التوسل إلى الله تبارك وتعالى بصفة من صفاته كما في حديث الاستخارة: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ، وَأَسْتَقْدِرُكَ بِقُدْرَتِكَ، وَأَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ العَظيم إلى آخره، وكما في القراءة على المريض: «أَعُوذُ بِاللَّهِ وَقُدْرَتِهِ مِنْ شَرِّ مَا أَجِدُ وَأُحَاذِرُ». وكما في قوله: «يَا حَيُّ، يَا قَيُّومُ بِرَحْمَتِكَ أَسْتَغِيثُ». وما أشبه ذلك.

4- التوسل إلى الله تعالى بأفعاله: أن يتوسل إلى الله تعالى في طلب حاجة من الحاجات بفعل فعله -سبحانه وتعالى- نظير ما طلب؛ ومنه قوله صلى الله عليه وعلى آله وسلم: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ، وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ، وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ».

5- التوسل إلى الله تبارك وتعالى بذكر حال الداعي وأنه محتاج ومضطر إلى الله، كما في قول موسى عليه الصلاة والسلام: ﴿ رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَى مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ ﴾ [القصص: ٢٤]. فهنا سأل الله -تبارك وتعالى- بوصف حاله، وأنه محتاج مفتقر إلى الله تبارك وتعالى.

٦ – التوسل إلى الله تبارك وتعالى بدعاءِ مَن تُرْجَى إجابته: أي: أن يدعو لك من تُرجَى إجابته، ومنه توسُّل الصحابة بدعاء النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم – كما ذكرناه آنفًا، ومنه قول عمر رضي الله عنه حين استسقى: «اللَّهُمَّ إِنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّنَا فَتَسْقِينَا، وَإِنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا». فَيَقُومُ العَبَّاسُ فيَدْعُو فَيُسْقَوْن». هذه الأنواع كلها جائزة.