(۴۵۱) آیا مدح رسول الله ﷺ ثواب دارد و ترک آن، گناه است؟

(۴۵۱) سوال: حكم مدح رسول الله ﷺ در جشن بزرگداشت تولد ایشان چیست؟ آیا صحابه‌ رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُم در زمان پیامبر ﷺ او را مدح می‌کردند؟ آیا مدح ایشان ثواب دارد و ترک آن، گناه است؟

جواب:

مدح رسول الله ﷺ و برشمردن ویژگی‌های ستودنی و اخلاق برتر ایشان، امری پسندیده و مشروع است. زیاد صلوات فرستادن بر پیامبر ﷺ نیز از بهترین اعمال شایسته‌ای است که موجب تقرب به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌شود و هر کس یک مرتبه بر وی صلوات بفرستد، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ ده مرتبه بر او سلام و درود می‌فرستد؛ اما خاص قرار دادن آن بدون دلیل شرعی به شب یا روز معین، بدعت است زیرا مدح و ثنای رسول الله ﷺ که به حد غلو نرسد، عبادت است و عبادت باید با دلیل و دستور شرع انجام شود اما سراغ نداریم که در شریعت، روز یا شب خاصی را برای مدح رسول الله ﷺ قرار داده باشد مگر روز جمعه که رسول الله ﷺ فرمود: «أكثِرُوا فِيهِ مِنَ الصَّلاَةِ عَلَيَّ، فَإنَّ صَلاَتَكُم مَعرُوضَةٌ»^۱ : (در روز جمعه، زیاد بر من صلوات بفرستید زیرا صلوات شما بر من عرضه می‌شود).
جشن یا بزرگداشت تولد پیامبر ﷺ از نظر شرعی و همچنین از نظر تاریخی، صحیح نیست:
از نظر تاریخی ثابت نیست که پیامبر ﷺ در روز یا شب دوازدهم ماه ربيع الأول به دنیا آمده باشد بلکه بر اساس تحقیقات برخی فلک‌شناسان معاصر، ایشان در روز نهم ماه ربيع الأول متولد شده است.
از نظر شرعی نیز اگر برگزاری جشن تولد ایشان اجر و پاداش ‌داشت، خود پیامبر ﷺ نخستین کسی بود که آن‌ را انجام می‌داد زیرا از کسب هیچ فرصتی برای به دست آوردن اجر و ثواب دریغ نمی‌کرد یا امتش را به انجام آن توصیه می‌نمود. جشن تولد پیامبر ﷺ در زمان خود ایشان، خلفای راشدين و بعد از آنان نیز وجود نداشته است و اولین بار در قرن چهارم، یکی از والیان (إربل) مرتکب نوآوری این عمل شد و مردم هم از او پیروی کردند اما هیچ سراغ نداریم که منتسبان به سلف صالح از وی پیروی کرده باشند.
بنابراین می‌گوییم: این کار یا عبادتی است که با انجام آن به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ تقرب جسته می‌شود یا بدعتی است که فقط به گمراهی شخص می‌افزاید؛ اگر عبادت و قربت باشد، چرا رسول الله ﷺ، خلفای راشدین و صحابه رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُم آن را انجام ندادند؟ یا رسول الله ﷺ از تشریع الله در این مورد آگاه نبوده است و یا آگاه بوده اما آن ‌را کتمان کرده است! چگونه می‌تواند از شریعت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ باشد در حالی که می‌فرماید: {الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً} [المائده: ۳]: (امروز دینتان را برایتان کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان دین برایتان پسندیدم)؟ اگر این عمل مشروع باشد چگونه دین، کامل شده است در حالی که این عمل در زمان رسول الله ﷺ بیان نشده است؟
چه مصیبت بسیار بزرگی است اگر بگوییم: رسول الله ﷺ از آن آگاه بوده ولی آن را از مردم پنهان نموده است! زیرا مستلزم این است که رسول الله ﷺ در حالی از دنیا رفته باشد که تمام چیزهایی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ از حق بر وی وحی کرده را ابلاغ نکرده باشد! لذا اگر انسان با دقت و تأمل به بدعت‌ها بنگرد در ‌می‌یابد که بدعت، بسیار خطرناک است که اگر برخی از این بدعت‌گزاران، نیت نیک و خوبی نداشتند، وضعیت بسیار خطرناکی داشتند.
لذا تمام برادران مسلمان خود در شرق و غرب زمین را نصیحت می‌کنم که این بدعت را کنار بگذارند و برای بزرگداشت رسول الله ﷺ به شرع الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بسنده کنند. بدعت‌گزاران چنین ادعا می‌کنند: این جشن برای زنده نگه داشتن یاد و نام رسول الله ﷺ است! در پاسخ به آنان می‌گوییم: پیامبر ﷺ از این گونه بزرگداشت و زنده نگه داشتن یاد و نام، نهی نموده زیرا فرموده است: «وَإيّاكُم وَمُحدَثَاتِ الأُمُورِ»: (شما از نوآوری‌ها در دین هشدار می‌دهم).
همچنین می‌گوییم: شریعت اسلام از این بزرگداشت و زنده نگه داشتن یاد رسول الله ﷺ بی‌نیاز است زیرا در اذان و تشهد نماز از ایشان یاد می‌شود؛ در اذان گفته می‌شود: «أَشهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ» و در تشهد نماز گفته می‌شود: «أَشهَدُ أنَ لاَ إلهَ إلاَّ اللهُ وَأشهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَرَسُولُهُ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ، اللّهُمَّ بارِك عَلَى مُحَمَّدٍ».
بلکه می‌گوییم: هر کس زنده باشد در هر عبادتی که انجام می‌دهد، رسول الله ﷺ را به یاد می‌آورد! زیرا شرط صحت هر عبادت، رعایت اخلاص برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ و پیروی از رسول الله ﷺ در آن است. بنابراین هر عبادت‌گزاری باید عبادتش را خالص برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ قرار دهد و در حین انجام عبادت به یاد داشته باشد که او پیرو رسول الله ﷺ است. این ذکر و یادهای بزرگ و حقیقی، مسلمان را از بدعت‌های بدعت‌گزاران بی‌نیاز می‌کند.
همچنین در جشن‌هایی که برای این منظور، برگزار می‌شود منکرات بسیاری رخ می‌دهد که عقیده را مورد هدف، قرار می‌دهد؛ در برخی از این جشن‌ها، قصاید و اشعاری خوانده می‌شود که در آن در مورد رسول الله ﷺ غلو می‌کنند تا حدّی که ایشان را به درجه‌ی پروردگاری یا بالاتر می‌رسانند. قصایدی مانند قصیده‌ی بُردة از بوصيري خوانده می‌شود که چنین می‌سراید:
إن لم یکن فی معادی آخذا بیدی فضلا وإلا فقل یا زلّة القدم
اگر تو در روز قیامت، دستم را نگیری پایم خواهد لغزید.
یا أکرمَ الرُسُلِ ما لی من ألوذُ بِهِ سِواکَ عند حلولِ الحادثِ العَمِمِ
ای بزرگوارترین و بهترین فرستاده! جز تو کسی را ندارم که به هنگام نزول حوادث فراگیر به او پناه ببرم.
فَإِنَّ مِنْ جُودِكَ الدُّنْيَا وَضَرَّتَهَا وَمِنْ عُلُومِكَ عِلْمُ اللَّوْحِ وَالقَلَمِ.
همانا دنیا و آخرت، از جمله بخشش تو است و علم لوح محفوظ و قلم از جمله دانش‌های تو است.
این ابیات قصیده‌ی برده است که شاید در ترتیب آن تقدیم و تأخیر رخ دهد که سخن ما در مورد مضمون آن است، نه ترتیب ابیات آن. کسی که به رسول ﷺ می‌گوید: (دنیا و آخرت از جود و بخشش تو است و علم به لوح و قلم از جمله علوم تو است) پیامبر ﷺ را به مقام ربوبیت رسانده و هیچ منزلتی برای الله قرار باقی نگذاشته است! اگر دنیا و آخرت از بخشش و جود رسول الله ﷺ باشد برای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ چه چیزی باقی می‌ماند؟ همچنین می‌گوییم: این بزرگ‌ترین دروغ است که دنیا و آخرت از بخشش رسول الله ﷺ باشد زیرا خود ایشان در آخر دنیا آفریده شده است، پس چگونه ممکن است که دنیا از جود و بخشش او باشد؟
همچنین می‌شنویم که در این جشن‌ها اختلاط زنان با مردان و اختلاط مردان بزرگ با پسرهای نوجوان و کم سن و سال صورت می‌گیرد که بر اثر آن، شرور زیادی رخ می‌دهد. همچنین نمادهایی از شعائر اعیاد مانند شادی و سرور، توزیع شیرینی و… در این جشن‌ها دیده می‌شود که خود، بدعت‌گذاری در دين الله است زیرا عیدهای شرعی: عيد فطر، عید قربان و عید هفته (جمعه) است. همچنین در این جشن‌ها، اموال بسیار زیادی صرف می‌شود که هیچ سود و فایده‌ای ندارد بلکه زیان و ضرر نیز دارد. تمام این موارد، سبب می‌شود کسی که خیرخواه خویش است از این چیزها دوری کند.
این نصیحتی از جانب برادری است که مخلص و خیرخواه برادران خویش است که از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ خواستاریم که برای این نصیحت، گوش‌ها را شنوا و قلب‌ها را فهیم قرار دهد.

***

مسند احمد: (٢٦/ ٨٤، شماره (١٦١٦٢) / أبو داود: كتاب الصلاة، باب فضل يوم الجمعة وليلة الجمعة، شماره (١٠٤٧) / سنن نسائی: كتاب الجمعة، باب إكثار الصلاة على النبي يوم الجمعة، شماره (١٣٧٤). ↩︎

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: ما حكم مدح الرسول صلى الله عليه وسلم في ذكرى مولده؟ وهل كان الصحابة في زمن النبي صلى الله عليه وسلم يمدحونه؟ وهل نؤجر في مدحه أم نؤثم في تركه؟

فأجاب رحمه الله تعالى: مدح رسول الله -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- ووصفه بصفاته الحميدة والأخلاق الفاضلة أمر مطلوب مشروع، وكثرة الصلاة على النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم من أفضل الأعمال الصالحة التي تقرب إلى الله عز وجل، ومن صلى عليه مرة واحدة صلى الله عليه بها عشرا، ولكن اتخاذ ذلك في ليلة معينة، أو يوم معين بلا دليل من الشرع يعتبر بدعة؛ لأن الثناء على رسول الله -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- عبادة إذا لم يصل إلى حد الغلو، والعبادة لا بد أن يكون فيها إذن من الشرع، وما علمنا أن الشرع خص يوما، أو ليلة معينة، ليمدح فيها رسول الله -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- إلا يوم الجمعة ، فإنه صلى الله عليه وسلم قال: «فَأَكْثِرُوا عَلَيَّ مِنَ الصَّلَاةِ فِيهِ، فَإِنَّ صَلَاتَكُمْ مَعْرُوضَةٌ عَلَى».

والاحتفال بليلة مولده -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- لا يصح، لا من الناحية التاريخية، ولا من الناحية الشرعية:

أما من الناحية التاريخية: فإنه لم يثبت أن النبي -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- ولد في اليوم الثاني عشر من شهر ربيع الأول، أو في ليلته، وقد حقق بعض الفلكيين العصريين أنه ولد في اليوم التاسع من شهر ربيع الأول.

وأما من الناحية الشرعية: فلو كان في الاحتفال بمولده أجر وثواب لكان النبي – صلى الله عليه وعلى آله وسلم- أول من يفعل ذلك؛ لأنه لن يفوت فرصة فيها أجر وثواب إلا قام بها صلوات الله وسلامه عليه – أو لأرشد أمته إلى ذلك بقوله، وعلى فرض أن الأمر لم يكن في عهده فلم يكن في عهد الخلفاء الراشدين، ولا فيمن بعدهم. وأول ما حدث كان في القرن الرابع الهجري، أحدثه بعض ولاة إربل فتبعه الناس على ذلك، لكن لم يتبعه أحد ممن ينتمي إلى السلف الصالح فيما نعلم.

وحينئذ نقول: إما أن يكون هذا الاحتفال قربة يتقرب بها إلى الله، أو بدعة لا تزيد العبد إلا ضلالة. فإن قلنا بالأول بأنه قربة يتقرب بها إلى الله – فأين رسول الله -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- منها؟ وأين الخلفاء الراشدون؟ وأين الصحابة ؟ فإما أن يقال: إن الرسول – صلى الله عليه وعلى آله وسلم- جهلها، ولم يعلم شرع الله فيها. وإما أن يقال: إنه علمها، ولكنه كتمها. وكلا الأمرين خطر عظيم، سواء قلنا إنه جهلها، ولم يعلمها. أم قلنا: إنه علمها ولكن كتم وكيف تكون من شريعة الله، وقد قال الله تعالى: ﴿ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَمَ دِينًا ﴾ [المائدة: ٣]؟ أين الكمال إذا كانت مشروعة، ولم تذكر في حياة الرسول -عليه الصلاة والسلام-؟

وإذا قلنا: إن الرسول صلى الله عليه وعلى آله وسلم علمها، ولكن كتمها عن الناس. فما أعظمها من فادحة! لأن الرسول -عليه الصلاة والسلام- قد توفي، ولم يبلغ شيئًا مما أنزل الله عليه من الحق. ولهذا لو تأمل الإنسان هذه البدعة، وغيرها من البدع، لوجد أن البدعة أمرها عظيم، وخطرها ،جسيم وأنه لولا حسن النية من بعض محدثيها لكان شأنهم شأنا خطيرًا جدًّا.

لذلك ننصح إخواننا المسلمين في مشارق الأرض ومغاربها أن يدعوا هذه البدعة، وأن يكتفوا بما شرع الله تعالى من تعظيم رسوله -صلى الله عليه وعلى آله وسلم وما ادعاه محدثوها من أنها إحياء لذكرى رسول الله – صلى الله عليه وعلى آله وسلم- فنقول: إنه إحياء حذر منه النبي -عليه الصلاة والسلام-؛ حيث قال: «وَإِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ الْأُمُورِ».

ثم نقول أيضًا في الشريعة الإسلامية غنى عن هذا الإحياء، فالرسول – صلى الله عليه وعلى آله وسلم- يُذكر في الأذان، ويذكر في الصلاة، ففي الأذان: أشهد أن محمدا رسول الله. وفي الصلاة في التشهد: أشهد أن لا إله إلا الله، وأشهد أن محمدا عبده ورسوله، اللهم صل على محمد، اللهم بارك على محمد. بل نقول: إن من كان حيًّا فإن لرسول الله -صلى الله عليه وعلى آله وسلم- ذكرى في كل عبادة يقوم بها؛ لأن من شرط العبادة الإخلاص لله والمتابعة لرسول الله – صلى الله عليه وعلى آله وسلم- فكل عابد لا بد أن يخلص الله، ولا بد أن يستشعر حين فعل العبادة أنه متبع لرسول الله -صلى الله عليه وعلى آله وسلم-. وهذه ذكرى، وفي هذه الذكريات العظيمة في هذه العبادات العظيمة غنى عن هذه الذكرى التي أحدثها من أحدثها ، ثم إنه يقع في هذا الاحتفال من المنكرات العظيمة ما يخل بالعقيدة، ففي بعض الاحتفالات بهذا المولد تلقى القصائد التي فيها الغلو برسول صلى الله عليه وعلى آله وسلم الغلو الذي يوصله إلى درجة الربوبية أو أعظم، تلقى في هذه الاحتفالات القصائد مثل البردة للبوصيري التي فيها يقول:

إِنْ لَمْ يَكُنْ فِي مَعادِي آخِذَا بِيَدِي فَضْلًا وَإِلَّا فَقُلْ يا زَلَّةَ القَدَمِ

يا أَكْرَمَ الرُّسُلِ مَالِي مَنْ أَلوذُ بِهِ سِوَاكَ عِنْدَ حُلُولِ الْحَادِثِ الْعَمِمِ

فإنَّ مِنْ جُودِكَ الدنيا وضَرَّتَها وَمِنْ عُلُومِكَ عِلمَ اللَّوْحِ والقَلَمِ

هذه أبيات في البردة قد تكون على هذا الترتيب، أو في بعضها تقديم وتأخير، لكن الكلام على المضمون لا على الشكل، فالذي يقول للرسول- عليه الصلاة والسلام – مخاطبا له:

فإِنَّ مِنْ جُودِكَ الدنيا وضَرَّتَها

وضرة الدنيا هي الآخرة.

وَمِنْ عُلُومِكَ عِلمَ اللَّوْحِ والقَلَمِ

قد ألحقه – أي: الحق النبي صلى الله عليه وسلم بمقام الربوبية، ولم يبق الله شيئًا، فإذا كان من جود الرسول -صلى الله عليه وعلى آله وسلم الدنيا وضرتها فما الذي بقي الله؟

ثم نقول: هذا من أكبر الكذب أن تكون من جوده الدنيا وضرتها، لماذا؟ لأن الرسول خُلق في آخر الدنيا، فكيف تكون الدنيا من جوده؟ ثم إننا نسمع أنه يحصل في هذا الاحتفال من الاختلاط بين الرجال والنساء، وبين الكبار والمراهقين والمردان، ويحصل في هذا شر .كبير. ثم إنه يظهر في هذا الاحتفال من شعائر الأعياد كالفرح والسرور، وتقديم الحلوى، وما أشبه ذلك، ما يجعله ابتداعًا في دين الله؛ لأن الأعياد الشرعية هي: عيد الفطر، وعيد الأضحى، وعيد الأسبوع الجمعة. ثم إنه يحصل في هذا الاحتفال بذل أموال كثيرة في غير فائدة، بل في مضرة، وكل هذا يوجب للإنسان الناصح لنفسه أن يبتعد عنه. فهذه نصيحة من أخ مخلص لإخوانه، نسأل الله -سبحانه وتعالى- أن يجعل لها آذانا صاغية، وقلوبا واعية.