(۲۶۳) سوال: من راه‌ها و تفکرات بسیاری را تجربه کرده‌ و از آن خارج شده‌ام؛ آیا زمانی را که در این راه‌های نادرست تلف کرده‌ و گناهانی که مرتکب شده‌ام برایم محاسبه می‌شود یا با توبه‌ای که نموده‌ام از بین می‌رود؟ همچنین آیا تمام چیزهایی که در این مدت در این راه‌های باطل برایم رخ داده از همان آغاز در لوح محفوظ برایم نوشته شده و الله بدان آگاه بوده است؟

جواب:

پیش از پاسخ دوست دارم به این برادرمان تبریک بگویم که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بر او منت نهاد تا راه درست را بیابد و بعد از آن همه بدعت و گمراهی، در مسیر مستقیم قرار گیرد. این از نعمت‌های الله بلکه بزرگ‌ترین نعمتی است که الله به بنده عطا می‌نماید که الله توبه‌ی بنده‌اش را بپذیرد و بنده به سوی پروردگارش بازگردد تا از گمراهی به سوی هدایت راه یابد. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با لطف و منت با چنین نعمتی بر بندگانش می‌فرماید: {الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلامَ دِيناً} [مائده: ۳]: (امروز دين شما را برايتان كامل نمودم و نعمتم را بر شما تمام گردانيدم و اسلام را براى شما به عنوان آيين برگزيدم) همچنین می‌فرماید: {لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ} [آل عمران: ۱۶۴]: (قطعاً الله بر مؤمنان منت نهاد كه پيامبرى از خودشان در ميان آن‌ها برانگيخت تا آياتش را بر آنان بخواند و ایشان را پاك گرداند و كتاب و حكمت را به آنان بياموزد؛ قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند) همچنین می‌فرماید: {بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَدَاكُمْ لِلإِيمَانِ إِنْ كُنتُمْ صَادِقِينَ} [الحجرات: ۱۷]: (بلكه الله با هدايت ‏كردن شما به ايمان، بر شما منت مى‏گذارد؛ اگر راست‌گو باشيد).
بنابراین هدایت شدن و راه‌یابی به ایمان، از بزرگ‌ترین نعمت‌ها بلکه بزرگ‌ترین نعمتی است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نصیب بنده‌اش می‌نماید. از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌خواهم من و برادرانم را بر دین استوارش ثابت قدم گرداند که او بخشنده و کریم است.
در پاسخ به پرسش مطرح شده به او می‌گویم: انسان وقتی از گناهی توبه نماید الله توبه‌اش را می‌پذیرد و گناهانش را از بین می‌برد و بدی‌هایش را پاک می‌گرداند زیرا اسلام موجب بخشش و نابودی اشتباهات و گناهان پیشین است و توبه نیز چنین است. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ} [الزمر: ۵۳]: (بگو اى بندگان من كه در ارتکاب گناهان بر خود زياده‏روى روا داشته‏ايد، از رحمت الله نااميد نشويد؛ قطعاً الله همه‌ی گناهان را مى‏بخشد كه او همان بخشنده‌ی مهربان است) همچنین می‌فرماید: {فَمَنْ تَابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ} [المائده: ۳۹]: (هر كس بعد از ستم ‏كردنش توبه كند و اصلاح نماید، قطعاً الله توبه‌اش را مى‏پذيرد كه الله بخشنده‌ی مهربان است) همچنین می‌فرماید: {وَالَّذِينَ لا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ وَلا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلا يَزْنُونَ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ يَلْقَ أَثَاماً* يُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَاناً * إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صَالِحاً فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً} [الفرقان: ۶۸-۷۰]: (كسانى هستند كه با الله، معبود ديگری فرا نمى‏خوانند و كسى را كه الله حرام كرده جز به حق نمى‏كشند و زنا نمى‏كنند که هر كس اين‌ها را انجام دهد مجازاتش را دريافت می‌کند. عذاب در روز رستاخیز، برایش دو چندان می‌شود و برای همیشه در آن با حقارت مى‏ماند؛ مگر كسى كه توبه كند و ايمان آورد و كار شايسته انجام دهد؛ پس الله بدي‌هايشان را به خوبی‌ها تبديل مى‏نماید و الله همواره بخشنده‌ی مهربان است).
نصوص بسیاری از قرآن و سنت رسول الله ﷺ وجود دارد که دلالت می‌دهد وقتی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ توفیق توبه‌ی نصوح را نصیب بنده‌اش نماید، اگر بنده توبه کند، ایمان آورد و اعمال صالح انجام دهد، آن ‌را می‌پذیرد و گناهانش را تبدیل به خوبی‌ها می‌کند. بنابراین تمام آن چه برایت رخ داده از جمله گرویدن به طریقه‌های نادرست، مذاهب ویران‌گر و پیمودن راه گمراهی و انحراف با توبه و بازگشت به حق، از بین رفته و پاک می‌شود.
قسمت دوم سؤال: آیا کارهایی که انجام داده‌ از ازل ثبت و نوشته شده بوده و الله از آن آگاهی داشته است؟ می‌گوییم: بله، از ازل ثبت و نوشته شده بوده است؛ کارهای بدی که انجام داده و توبه‌ای اخیرش که الله بر وی منت نهاده همگی ثبت بوده و با علم الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بوده است. الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِنَّ ذَلِكَ فِي كِتَابٍ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ} [الحج: ۷۰]: (آيا ندانسته‏اى كه الله، آنچه را در آسمان و زمين است، مى‏داند؛ اين‌ها در کتابی است. قطعا اين برای الله آسان است) همچنین می‌فرماید: {وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ} [الانعام: ۵۹]: (كليدهاى غيب فقط نزد او است که فقط او آن ‌را مى‏داند و آنچه در خشكى و دريا است را مى‏داند، هيچ برگى فرو نمى‏افتد مگر این‌که آن‌ را مى‏داند و هيچ دانه‏اى در تاريكي‌هاى زمين و هيچ تر و خشكى نيست مگر اين ‌كه در كتابى واضح و روشن ثبت است).
بنابراین علم الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بر همه چیز به طور کامل احاطه دارد که الحمد لله تمام علمای مسلمانان بر این مطلب اتفاق نظر دارند؛ همچنین یکی از مراتب ايمان به قضا و قدر به شمار می‌رود زیرا ايمان به قضا و قدر، چهار مرتبه دارد که عبارت است از:
مرتبه‌ی اول: ايمان به علم الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ که به همه چیز به طور کلی و جزئی احاطه دارد. به این معنا که ایمان داشته باشی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به تمام چیزهایی که رخ داده و رخ نداده به طور کلی و جزئی آگاهی دارد.
مرتبه‌ی دوم: ایمان داشته باشی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ اندازه‌ی هر چیز را تا روز رستاخیز در لوح محفوظ نوشته است زیرا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِنَّ ذَلِكَ فِي كِتَابٍ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ} [الحج: ۷۰]: (آيا ندانسته‏اى كه الله، آنچه را در آسمان و زمين است، مى‏داند؛ اين‌ها در کتابی نوشته شده است. قطعا اين برای الله آسان است) پیامبر ﷺ نیز فرمود: «إنّ أوَّلَ مَا خَلَقَ اللهُ القَلَمَ قَالَ لَهُ: اكتُبْ. فَجَرَى فِي تِلكَ السَّاعَةِ بِمَا هُوَ كَائِنٌ إلَى يَومِ القِيَامَةِ»: (نخستین چیزی که الله آفریده قلم است که الله به آن فرمود: بنویس؛ پس از آن زمان تا روز رستاخیز، هر چه وجود دارد را نوشت).
مرتبه‌ی سوم: ایمان به عموم و شمولیت اراده و خواست الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ؛ چنان که ایمان داشته باشی که هر چیزی در جهان هستی بنا به خواست و اراده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ رخ می‌دهد و هیچ چیز از افعال خودش و افعال بندگانش از اراده و خواست الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ خارج نمی‌شود که نصوص شرعی در این زمینه بسیار است؛ از جمله فرموده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ: {وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَلَكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَمِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَلَكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ} [البقره: ۲۵۳]: (اگر الله مى‏خواست، كسانى ‌كه پس از آنان بودند، بعد از آن دلايل روشن كه برايشان آمد، یکدیگر را نمی‌کشتند؛ ولى با هم اختلاف پیدا كردند؛ بعضى از آنان كسانى بودند كه ايمان آوردند و بعضى از آنان كسانى بودند كه كفر ورزيدند و اگر الله مى‏خواست، با يكديگر جنگ نمى‏كردند؛ ولى الله آن چه را مى‏خواهد، انجام مى‏دهد) بنابراین الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بیان نمود که جنگیدن این افرادی که با هم اختلاف داشته‌اند، به خواست و اراده‌ی او بوده است.
همچنین الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {لِمَنْ شَاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ * وَمَا تَشَاءُونَ إِلاَّ أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ} [التکویر: ۲۸-۲۹]: (براى هر يك از شما كه بخواهد به راه راست برود؛ تا الله، پروردگار جهانیان نخواهد و اراده نکند شما چیزی را اراده نمی‌کنید) تمامی مسلمانان بر این عبارت بزرگ اتفاق دارند: (هر آن ‌چه الله بخواهد، رخ می‌دهد و هر چه الله نخواهد رخ نمی‌دهد) بنابراین هر چیزی در جهان هستی به وجود ‌آید یا از بین برود به خواست و اراده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ بوده است.
مرتبه‌ی چهارم: ایمان به عموم و شمولیت خلق و آفرینش الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ؛ یعنی ایمان داشته باشی که هر چیزی که در جهان از جمله صفات و ذوات وجود دارد، مخلوق و آفریده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است همان طور که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِيراً} [الفرقان: ۲]: (همه چیزی را آفرید؛ پس اندازه‌اش را مشخص نمود) همچنین می‌فرماید: {اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ} [الزمر: ۶۲]: (الله، آفریننده‌ی همه چیز است و او کاردار و نگه‌دار همه چیز است).
ذات و شخصیت بنده نیز با تمام ویژگی‌ها، توانایی‌های ظاهری و باطنی و هر چیزی که از این توانایی‌ها نشأت می‌گیرد مخلوق و آفریده‌ی الله است؛ مثلا افعال بنده نیز مخلوق و آفریده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است؛ به این اعتبار که این رفتارها و افعال از قدرت و اراده‌ای که در بنده وجود دارد نشأت می‌گیرد که قدرت و اراده از صفات و ویژگی‌های بنده است که بنده نیز مخلوق الله است و صفات و ویژگی‌هایش نیز مخلوق الله است. همان طور که صفات و ویژگی‌های خَلقی و ظاهری انسان، مخلوق الله است ویژگی‌های اخلاقی و فکری باطنی او نیز مخلوق الله است.
اهل سنت و جماعت به تمام این مراتب چهارگانه ایمان دارند؛ بنابراین واجب است بدان ایمان داشته باشیم و آن را تصدیق کنیم؛ اما با این وجود، به طور یقینی می‌دانیم که انسان دارای اراده و قدرت است لذا اراده می‌کند که کاری را انجام بدهد یا آن را ترک کند؛ یعنی اگر قدرت داشته باشد اراده کرده و انجام می‌دهد و اراده می‌کند آن کار را ترک می‌کند اما خالق این قدرت و اراده، الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است لذا فعل بنده از نظر خلق و اراده به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ و از نظر انجام فعل و کسب آن به بنده نسبت داده می‌شود با این وجود که زیر اراده و قدرت بنده وارد می‌شود. اگر الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ قدرت و توانایی انجام فعل را به بنده‌ نمی‌داد بنده آن فعل را انجام نمی‌داد زیرا در این صورت عاجر و ناتوان بود. همچنین اگر الله، اراده را در بنده‌ نمی‌آفرید بنده‌ فعلی انجام نمی‌داد چون هیچ اراده‌‌ای در او وجود نداشت.

***