(۲۵۰) سوال: حکم ایمان به قضا و قدر چیست؟

جواب:

ایمان به قضا و قدر یکی از ارکان شش‌‌گانه‌ی ایمان است همان طور که پیامبر ﷺ به جبرئیل عَلَيْهِ‌السَّلَام پاسخ دادند وقتی که جیرئیل فرمود: مرا از ایمان آگاه ساز؛ پیامبر ﷺ فرمود: «أن تُؤمِنَ بِاللهِ، وَ ملائکتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الیومِ الآخرِ و تُؤمنَ بِالقَدَرِ خَیرِه وَ شرِّه» : «ایمان یعنی ایمان داشته باشی به الله، فرشتگان، کتاب‌‌ها، پیامبران، روز آخرت و به قضا و قدر؛ خیر و شر آن» ایمان به قضا و قدر فقط وقتی کامل می‌شود که انسان به چهار چیز ایمان داشته باشد:

اول: ایمان به علم الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ و این که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ علمش به همه چیز احاطه دارد و هیچ چیزی از او پنهان نمی‌‌ماند.

دوم: الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ تقدیر و اندازه‌ی همه چیز را تا روز قیامت در لوح محفوظ نوشته است. دلیل این دو مورد، فرموده‌‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است: {أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِنَّ ذَلِكَ فِي كِتَابٍ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ} [حج: ۷۰]: «آیا ندانسته‌ای که الله آنچه را در آسمان و زمین است می‌داند؟ بی گمان این‌ها در کتابی ثبت است، مسلماً این بر الله آسان است» همچنین فرمود: {وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ} [انعام: ۵۹]: «کلیدهای غیب نزد او است و جز او کسی آن‌ها را نمی‌داند، آنچه را در خشکی و دریا است می‌داند و هیچ برگی نمی‌افتد مگر این که آن را می‌داند و نه هیچ دانه‌ای در تاریکی‌های زمین و نه هیچ تر و خشکی مگر این که در کتابی آشکار (لوح محفوظ ثبت) است».

سوم: ایمان به این که هر آن چه در جهان هستی وجود دارد، با مشیئت و اراده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است. هیچ چیزی از اراده‌ی او خارج نمی‌‌شود؛ حتی افعال بندگان نیز با اراده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است؛ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌‌فرماید: {لِمَن شَاءَ مِنكُمْ أَن يَسْتَقِيمَ وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ} [تکویر: ۲۸-۲۹]: «برای کسی از شما که بخواهد راه راست در پش گیرد. شما نمی‌خواهید مگر آن که پروردگار جهانیان بخواهد» همچنین می‌‌فرماید: {وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِن بَعْدِهِم مِّن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَلَكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُم مَّنْ آمَنَ وَمِنْهُم مَّن كَفَرَ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَلَكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ} [بقرة: ۲۵۳]: «اگر الله می‌‌خواست کسانی‌ بعد از آن‌ها، پس از آن نشانه‌های روشن که برایشان آمد، با یک دیگر جنگ نمی‌‌کردند ولی دچار اختلاف شدند، پس برخی از آنان ایمان آوردند و برخی از آنان کفر ورزیدند و اگر الله می‌‌خواست با هم جنگ نمی‌کردند ولی الله آنچه را می‌‌خواهد انجام می‌دهد».

چهارم: ایمان به این ‌که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ خالق همه چیز در آسمان و زمین است همان طور که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌‌فرماید: {اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ} [زمر: ۶۲]: «الله آفریدگار همه چیز است و او بر همه چیز نگهبان است» حتی اعمال بندگان نیز مخلوق الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ هستند به دلیل فرموده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ: {وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ} [صافات: ۹۶]: «در حالی که الله شما و آن چه را که انجام می‌دهید آفریده است».

چگونگی این که فعل بنده مخلوق الله است بدین صورت است که فعل بنده با اراده و قدرت بنده رخ می‌‌دهد که اراده و قدرت بنده نیز مخلوق الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ هستند. خالق سبب تام، خالق مسبب است؛ لذا زمانی که فعل انسان حاصل قدرت و اراده‌ی بنده باشد که مخلوق الله هستند فعل بنده نیز مخلوق الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌شود. بنابراین در ایمان به قدر باید به این چهار چیز ایمان داشت: علم الله، نوشته شدن تمام چیزهایی که تا روز قیامت وجود دارد در لوح محفوظ، اراده‌ی الله و آفرینش الله؛ شاعر در این باره چنین نظم می‌سراید:

علمٌ کتابةُ مولانا مشیئته       و خلقه و هو إیجاد و تکوین

***