(۱۴۸) چگونگی نزول قرآن در شب قدر

(۱۴۸) سوال: شیخ بزرگوار! می‌دانیم که قرآن کریم به ‌صورت تدریجی نازل شده است. همچنین در قرآن آمده که در شب قدر، نازل شده است؛ آیا این بدین معناست که هر سال در شب قدر نازل شده است؟

جواب:

بر کسی پوشیده نیست که قرآن کریم، کلام الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است؛ بنا بر فرموده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ: «وَإِنْ أَحَدٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ» [توبه: ۶] : «اگر یکی از مشرکان از تو پناه خواست، او را پناه بده تا سخن الله را بشنود؛ سپس او را به محل امنش برسان. این بدان سبب است که آن‌ها، گروهی هستند که نمی‌دانند» یعنی: تا قرآن‌ را بشنود.

آیه بدین معنا نیست که پناه‌جو، کلام الله را از خودِ الله می‌شنود؛ بلکه قرآن‌ که کلام الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است را می‌شنود.

همچنین می‌دانیم که قرآن از جانب الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نازل شده است همان طور که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: «تَنزِيلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ» [زمر:۱] : «نازل شدن کتاب از سوی الله پیروزمند حکیم است» همچنین می‌فرماید: «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنذِرِينَ بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُّبِينٍ» [شعراء: ۱۹۳-۱۹۵] : «روح الأمین (جبرئیل) آن را به زبان عربی واضح بر قلب تو فرود آورده است تا از هشدار دهندگان باشی» پس قرآن از جانب الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به ‌صورت تدریجی نازل شده است همان طور که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: «وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقرآن جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا» [فرقان: ۳۲] : «کسانی ‌که کافر شدند، گفتند: چرا قرآن یک‌باره براو نازل نمی‌شود؟! این‌گونه (نازل کردیم) تا با آن، قلب تو را استوار نماییم و آن را آرام آرام خواندیم» همچنین می‌فرماید: «وَقرآنا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنزِيلًا» [اسراء: ۱۰۶] : «قرآنی که آن را جدا ساختیم تا آن را با درنگ بر مردم بخوانی و آن را به ‌تدریج نازل کردیم».

نزول تدریجی قرآن، فواید زیادی دارد که علمای تفسیر آن را در بخش اصول تفسیر بیان نموده‌اند.

مفسران در مورد این فرموده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ اختلاف نظر دارند: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» [قدر: ۱] : «همانا ما آن (قرآن) را در شب قدر نازل کردیم» برخی می‌گویند: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ» یعنی: نازل کردن آن را در لیلة القدر شروع نمودیم. در این‌ صورت ابتدای نزول قرآن در لیلة القدر است و سپس به ‌صورت تدریجی و بنا بر حکمت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نازل شده است.

برخی علما نیز می‌گویند: کل قرآن در شب قدر به بیت العزة و سپس به صورت تدریجی بر پیامبرﷺ نازل شد. اما دیدگاه اول به صحت، نزدیک‌تر‌ است چون «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ» به ‌معنای نازل کردن تا رسیدن به محل نهایی آن است که قلب پیامبرﷺ است و معلوم است که کل قرآن در یک شب بر قلب پیامبرﷺ نازل نشده بلکه به‌ صورت تدریجی نازل گردیده است. بنابراین «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ» یعنی: نازل نمودن آن را در شب قدر شروع نمودیم، سپس بنا بر حکمت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به صورت تدریجی نازل شد.

***

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

تقول السائلتان: نحن نعلم أن القرآن الكريم نزل مفرقًا، وورد بالقرآن أنه نزل في ليلة القدر، هل معنى ذلك أنه نزل في كل سنة من ليلة القدر ؟ نرجو بهذا إفادة يا فضيلة الشيخ.

فأجاب -رحمه الله تعالى -: إنه لا يخفى علينا جميعا أن القرآن كلام الله -عز وجل-، لقوله تعالى: ﴿ وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلَمَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ﴾ [التوبة: ٦] أي: حتى يسمع القرآن.

وليس المعنى أن هذا المستجير يسمع كلام الله نفسه من الله، بل إنها يسمع القرآن الذي هو كلام الله عز وجل، وأن هذا القرآن نزل من عند الله -تعالى-، كما قال الله تعالى -: ﴿تَنزِيلُ الْكِتَبِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ ﴾ [الزمر: ١] وكما قال – تعالى -: ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنذِرِينَ * بِلِسَانٍ عَرَب مُّبِينٍ ﴾ [الشعراء: ۱۹۳-۱۹۵ ، فالقرآن نزل من عند الله -عز وجل-، ونزوله كان مفرقًا، كما قال -تعالى-: ﴿ وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِلَ عَلَيْهِ الْقُرْءَانُ جُملةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَلْتَهُ تَرْتِيلًا ﴾ [الفرقان: ٣٢]. وقال -تعالى-: ﴿ وَقُرْءَ أَنَا فَرَقْتَهُ لِنَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَهُ تَنزِيلًا ﴾ [الإسراء: ١٠٦]

و لنزوله مفرقًا فوائد كثيرة، ذكرها أهل العلم في التفسير في أصول التفسير. فأما قوله تعالى: ﴿إِنَّا أَنزَلْتَهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ﴾ [القدر: ١] فقد اختلف المفسرون فيها، فقال بعضهم: ﴿إِنَّا أَنزَلْنَهُ ﴾ أي: ابتدأنا إنزاله في ليلة القدر، فيكون القرآن أول ما نزل في ليلة القدر، ثم نزل متتابعا حسب ما تقتضيه حكمة الله -عز وجل-.

و قال بعض العلماء: إنه نزل إلى بيت العزة جميعًا في ليلة القدر، ثم نزل إلى النبي صلى الله عليه وسلم مفرقًا بعد ذلك. لكن الأول أقرب إلى الصواب، لأن قوله: ﴿إِنَّا أَنزَلْتَهُ﴾ يقتضي إنزاله إلى منتهى إنزاله وهو قلب النبي صلى الله عليه وسلم، ومعلوم أنه لم ينزل على قلب النبي صلى الله عليه وسلم جميعا في ليلة واحدة، بل نزل مفرقا، فيكون المعنى: ﴿إِنَّا أَنزَلْتَهُ﴾ أي: إنا ابتدأنا إنزاله في ليلة القدر، ثم صار ينزل مفرقًا حسب ما تقتضيه حكمة الله -تبارك وتعالى-.