۳ – از ایشان در مورد شرک مشرکینی که رسول الله صلی الله علیه وسلم در میان آنها مبعوث گردید، پرسیده شد؟

جواب دادند: شرک مشرکینی که پیامبر صلی الله علیه وسلم در میان آنها مبعوث شد، شرک در ربوبیت نبود. زیرا قرآن کریم دال بر این است که آنها فقط در عبادت، شرک می‌ورزیدند.

اما در ربوبیت، مشکلی نداشتند و ایمان داشتند که الله واحد، پروردگارشان بوده، و هم اوست که دعای کسانی را که در سختی هستند، اجابت می‌کند، و او کسی است که سختی‌ها را رفع می‌کند و دیگر اموری که الله عز و جل از آنها درباره‌ی اقرار به توحید ربوبیت، ذکر می‌کند.

ولی مشکل آنها در عبادت بود. غیر الله را با الله عبادت می‌کردند، و این شرکی است که انسان را از دین خارج می‌کند. زیرا توحید – بر حسب دلالت لفظی – عبارت از یکتا قرار دادن چیزی است، و الله تبارک و تعالی حقوقی دارد که واجب است در این حقوق، یکتا قرار داده شود. این حقوق به سه قسمت تقسیم می‌شوند:

۱ – حقوق مُلک.

۲ – حقوق عبادت.

۳ – حقوق اسماء و صفات.

به همین خاطر است که علما، توحید را به سه نوع تقسیم کرده‌اند: توحید ربوبیت، و توحید اسماء و صفات، و توحید عبادت.

توحید ربوبیت: یکتا دانستن الله در خلقت کردن و مُلک و امر است. چنان که می‌فرماید: ( أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ[۱] )، یعنی: ( آگاه باشید که آفرینش و تدبیر از آن اوست ). پس، خلقت کردن و امر – که همان تدبیر است – ربوبیت بوده و مختص الله عز و جل است. هیچ خالقی جز الله و هیچ مالک و مدبری جز او وجود ندارد.

توحید اسماء و صفات: یکتا دانستن الله تبارک و تعالی با اسم‌ها و صفاتش است؛ به گونه‌ای که بنده به هر اسم و صفتی که الله در قرآن برای خودش، و نیز پیامبر صلی الله علیه وسلم برای او ثابت کرده‌اند، بر همان وجهی که الله و رسولش اراده کرده‌اند و بر وجهی که لایق الله تبارک و تعالی است، ایمان بیاورد، بدون اینکه برای آنها مثالی بیاورد. زیرا اثبات مثیل برای الله تعالی، شرک به اوست.

توحید عبادت: یکتا قرار دادن الله تبارک و تعالی در عبادت است. یعنی الله را خالصانه عبادت کنی. زیرا او تعالی می‌فرماید: ( قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ[۲] )، یعنی: ( بگو من مامورم كه خدا را در حالى كه آيينم را براى او خالص گردانيده‏ ام بپرستم ). مشرکان نیز در این نوع از توحید دچار شرک می‌شوند. یعنی همراه با الله، معبودان دیگری را نیز می‌پرستند، در حالی که الله تبارک و تعالی فرموده است: ( وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا[۳] )، یعنی: ( و الله را پرستیده، و به او شرک نورزید )؛ یعنی در عبادتش برای او شریکی قائل نشوید.

همچنین می‌فرماید: ( إِنَّهُ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصَارٍ[۴] )، یعنی: ( بی گمان هر کس به الله شرک ورزد، الله بهشت را بر او حرام کرده و جایگاهش جهنم است، و ظالمان را هیچ یاری دهنده‌ای نیست ).

و می‌فرماید: ( إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ[۵] )، یعنی: ( یقینا الله شرک را نمی‌آمرزد، و غیر از آن برای هر کس که بخواهد، می‌آمرزد ).

و می‌فرماید: ( وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ[۶] )، یعنی: ( و پروردگارتان فرمود مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم، در حقيقت كسانى كه از پرستش من كبر مى ‏ورزند به زودى خوار در دوزخ درمى ‏آيند ).

همچنین او تعالی در سوره‌ی اخلاص می‌فرماید: ( قُلْ يَاأَيُّهَا الْكَافِرُونَ (۱) لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ (۲) وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ (۳) وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَا عَبَدْتُمْ (۴) وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ (۵) لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ[۷] )، یعنی: ( بگو ای کافران، نمی‌پرستم آنچه را که شما می‌پرستید، و شما نمی‌پرستید آنچه را که من می‌پرستم. و من پرستنده‌ی آنچه شما می‌پرستید، نیستم، و شما نیز پرستنده‌ی آنچه من می‌پرستم نیستید. دین شما برای خودتان، و دین من برای خودم ).

منظورم از اینکه گفتم در « سوره‌ی اخلاص »، یعنی اخلاص عمل. زیرا این سوره، سوره‌ی اخلاص عمل است، اگر چه کافرون نامیده شده است اما در واقع سوره‌ی اخلاص عملی است، همان طور که سوره‌ی ( قل هو الله أحد )، سوره‌ی اخلاص علمی و عقیده است. والله الموفق.

[۱] – سوره اعراف، آیه «۵۴».

[۲] – سوره زمر، آیه «۱۱».

[۳] – سوره نساء، آیه «۳۶».

[۴] – سوره مائده، آیه «۷۲».

[۵] – سوره نساء، آیه «۴۸».

[۶] – سوره غافر، آیه «۶۰».

[۷] – سوره کافرون، آیات «۱-۶».