(۶۸۵۵) سوال: دوست صمیمی‌ای دارم که به من احسان می‌کند و هدایایی می‌دهد، مشکل این است که این دوست، احسان خود را برای مردم بیان می‌کند و می‌گوید که برای من چنین و چنان کرده است و وقتی این سخنان را شنیدم، بسیار ناراحت شدم و تصمیم گرفتم دیگر هیچ احسانی از او نپذیرم، آیا این کار برای من جایز است؟ چه باید بکنم؟ چگونه با او رفتار کنم؟ و آیا جایز است آنچه او انجام داده را برای دیگران بازگو کنم؟

جواب:

این پاسخ متوجه دو طرف، یعنی فرد احسان‌کننده و فرد احسان‌شده، است؛ اما در مورد احسان‌کننده، برای او حرام است که بر صدقه و احسان خود منّت بگذارد زیرا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ لَا تُبۡطِلُوا۟ صَدَقَـٰتِكُم بِٱلۡمَنِّ وَٱلۡأَذَىٰ} [سوره البقرة: ۲۶۴]: (ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! صدقه‌های خود را با منت و آزار، باطل مکنید) همچنین رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم در روایت ابوذر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ که مسلم آن را تخریج کرده است، فرمودند: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ، وَلَا يُزَكِّيهِمْ، وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ. قَالَ: فَقَرَأَهَا رَسُولُ اللَّهِ  صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم ثَلَاثَ مِرَارٍ. قَالَ أَبُو ذَرٍّ: خَابُوا، وَخَسِرُوا، مَنْ هُمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: الْمُسْبِلُ، وَالْمَنَّانُ، وَالْمُنَفِّقُ سِلْعَتَهُ بِالْحَلِفِ الْكَاذِبِ»[۱]: (سه گروه هستند که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در روز قیامت با آن‌ها سخن نمی‌گوید و به آن‌ها نظر نمی‌افکند و آن‌ها را پاکیزه نمی‌گرداند و برای آنان عذابی دردناک است، رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم سه بار آن‌را خواند و ابوذر گفت: ‌ای رسول الله این افراد خوار و زیان دیده چه کسانی هستند؟ فرمود: کسی لباسش را بر زمین می‌کشاند و شخص منت‌گذار (بر چیزی که می‌بخشد منت می‌گذارد) و کسی که با قسم دروغ کالایش را به فروش می‌رساند).

مسبل: یعنی از مردان کسی که لباسش را بلند می‌پوشد (از قوزک پایش پایین‌تر باشد) و منان: کسی که بر آنچه که داده است، منت می‌گذارد و کسی که کالایش را با قسم دروغ می‌فروشد، یعنی قسم می‌خورد که کالایش از نوع خوب است در حالی که دروغ می‌گوید یا قسم می‌خورد که با فلان قیمت خریده است در حالی که دروغ می‌گوید یا چیزی شبیه به آن.

نکته‌ی قابل توجه در این حدیث “المنان” است یعنی آن کسی که بر دیگری به سبب احسانش منت می‌گذارد چنین فردی به واسطه‌ی ذکر احسانش، گناه می‌کند و اجر و ثواب خود را باطل می‌کند.

اما در مورد کسی که به او احسان شده است، به نظر من نباید هدیه‌ی این شخص را بپذیرد و باید آن را کاملاً رد کند چرا که این شخص دیگر خیرخواه او نیست بلکه او را رسوا می‌کند -والعیاذ بالله- و برای مردم ظاهر می‌کند که با فلان چیز به فلان شخص منت گذارده است پس مثل این، هدیه‌اش رد شود.

[۱] صحیح مسلم: كتاب الإيمان باب بيان غلظ تحريم إسبال الإزار، والمن بالعطية، وتنفيق السلعة بالحلف، شماره (١٠٦).