(۲۴۳۸) حکم کسی که فاتحه از روی فراموشی ترک کند

(۲۴۳۸) سوال: حکم کسی که فاتحه از روی فراموشی ترک کند و آن را نخواند چیست؟

جواب:

کسی که فاتحه را در رکعتی ترک کند رکنی از نماز را ترک کرده است چون قرائت فاتحه رکنی از ارکان نماز است و نماز بدون آن صحیح نیست زیرا رسول الله ﷺ می‌فرماید: «لا صلاة لمن لایقرأ بأم القرآن»[۱]: (کسی که فاتحه را نخواهد نماز ندارد): و : «مَنْ صَلَّى صَلَاةً لَمْ يَقْرَأْ فِيهَا بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ فَهِيَ خِدَاجٌ، فهی خداج، فهی خداج»[۲]: (هر کس نماز بخواند و سوره‌ی فاتحه را در آن نخواند به تحقیق نماز او ناقص است، به تحقیق نماز او ناقص است، به تحقیق نماز او ناقص است): یعنی فاسد است و صحیح نیست.

برای همین: هنگامی که کسی فاتحه را در رکعتی فراموش کرد واجب است که به قیام برگردد تا آن را بخواند و این در حالی است که به رکعت دوم نرسیده باشد و اگر به قیام رکعت دوم رسیده باشد رکعت بعدی در مقام رکعتی است که در آن فاتحه نخوانده است و انگار در رکعتی که در آن فاتحه نخوانده است قرار دارد.

و در هر دو صورت واجب است که سجده‌ی سهو کند و به خاطر زیادتی که حاصل شده است آن بعد از سلام قرار دارد.

و الان دو مثال می‌زنیم تا که این کلام واضح شود: شخصی قرائت فاتحه را در رکعت اول فراموش کرده و در جلوس بین دو سجده آن را به یاد آورده است در این صورت به او می‌گوییم: بلند شو و فاتحه را بخوان و رکوع کن و نمازت را ادامه بده و باید بعد از سلام نماز سجده‌ی سهو کنی و این مثالی است برای کسی که قبل از این که برای رکعت دوم بلند شود به یاد آورد که فاتحه را نخوانده است و بلند می‌شود بدون این که تکبیر بگوید زیرا محل قیام نیست و قیام در این برای امری غیر مقصود است لذا واجب لغیره (برای ذات خودش واجب نیست بلکه برای امر دیگری واجب شده است) می‌باشد.

مثال دوم: شخصی فاتحه را در رکعت اول فراموش می‌کند و آن را به یاد نمی‌آورد تا این که به رکعت دوم ایستاده است پس در این صورت به او می‌گوییم: رکعت اول شما برای عدم قرائت فاتحه لغو شده است و این رکعت دوم بدلی برای رکعت اول است مانند این که الان وارد نماز شده‌ای لذا نماز را ادامه بده و آن را تکمیل کن و سلام نماز را بده و بعد از سلام سجده‌ی سهو را به جا آور.

سوال کننده: شیخ بزرگوار در این حالت با استفتاح را نیز بخواند یا نه؟

جواب: قرائت استفتاح لازم نیست اولا: چون استفتاح واجب نیست و دوما: استفتاح را در رکعت اول خوانده است.

[۱] تخریج آن گذشت.

[۲] رواه مسلم (۳۹۵).

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: ما حكم من ترك فاتحة الكتاب ناسيا ولم يقرأها؟

فأجاب رحمه الله تعالى: من ترك قراءة الفاتحة في ركعة فقد ترك ركنا من أركان الصلاة؛ لأن قراءة الفاتحة ركن من أركان الصلاة، لا تصح الصلاة إلا بها؛ لقول النبي صلى الله عليه وسلم: «لا صلاة لمن لم يقرأ بأم القرآن»، و «كل صلاة لا يقرأ فيها بأم القرآن فهي خداج»، أي فاسدة غير صحيحة.

وعلى هذا: فإذا نسي أن يقرأ الفاتحة في ركعة، وجب عليه أن يرجع إليها – أي: إلى القيام – ليقرأها ما لم يَصِل إلى القيام من الركعة التالية، فإن وصل إلى القيام من الركعة التالية قامت الركعة التالية مقام الركعة الأولى، وصار كأنه الآن في الركعة الأولى. وعلى كلتا الحالين يجب عليه سجود السهو، ويكون بعد السلام، من أجل الزيادة التي حصلت له.

ونحن نمثل الآن بمثالين يتضح بهما الكلام: رجل نسي قراءة الفاتحة من الركعة الأولى، فبينما هو جالس بين السجدتين تذكر أنه نسي قراءة الفاتحة، نقول له: قم الآن قائما واقرأ الفاتحة واركع وامض في صلاتك، وعليك سجود السهو بعد السلام، هذا مثال إذا ذكر نسيان الفاتحة قبل أن يقوم إلى الركعة التالية، ويقوم بدون تكبير ؛ لأن هذا ليس محل قيام، القيام هذا مقصود لغيره، فهو واجب لغيره.

المثال الثاني: رجل نسي الفاتحة من الركعة الأولى، ولم يذكر إلا وهو قائم في الركعة الثانية، فنقول له ركعتك الأولى ملغاة؛ لعدم قراءة الفاتحة فيها، وتكون هذه الركعة الثانية بدلا عنها، فكأنك الآن دخلت في صلاتك من جديد، فتستمر وتكمل صلاتك، وتسلم، وتسجد للسهو بعد السلام.

فضيلة الشيخ: وفي هذه الحالة هل يلزمه قراءة الاستفتاح أم لا؟

فأجاب رحمه الله تعالى: لا يلزمه قراءة الاستفتاح، أولا: لأن الاستفتاح ليس بواجب، والثاني: لأن الاستفتاح قد استفتح من قبل في الركعة الأولى.