(۱۷۸۸) سوال: در شرایط سختی بدون این که رغبتی داشته باشم به خارج عراق سفر کردم و در وسط رمضان به بلد اجنبی رفتم و در نصف اولی که در عراق بودن روزه بودم و زمانی که مسافرت کردم به مدت پانزده روز نماز و روزه را ترک کردم و زمانی که در آن سرزمین بودم می‌گفتم که این قوم با آنها نجاست هست و استفاده از وسایلاتشان جایز نیست و همچنین جهت قبله را نمی‌شناختم و غذا و نوشیدنی‌هایشان را نمی‌خوردم. و می‌خواهم بدانم که آیا ترک کردن نماز و روزهای که من در این مدت انجام داده‌ام تأثیری بر حجی که چند سال قبل آن را بجا آورده‌ام دارد؟ و چکار کنم که الله این گناه مرا ببخشد؟ لطفا مرا راهنمایی بفرمایید بارک الله فیکم.
جواب:
ترک نماز و روزهای که در آن زمان انجام داد‌ه‌ای تأثیری بر حج شما که قبلا ادا کرده‌ای، ندارد زیرا چیزی که عمل صالح گذشته‌ی انسان را باطل می‌کند ردّت است هنگامی که انسان بر آن بمیرد به خاطر این قول اللهÀ که می‌فرماید: {وَمَن یَرۡتَدِدۡ مِنكُمۡ عَن دِینِهِۦ فَیَمُتۡ وَهُوَ كَافِرࣱ فَأُو۟لَـٰۤىِٕكَ حَبِطَتۡ أَعۡمَـٰلُهُمۡ فِی ٱلدُّنۡیَا وَٱلۡـَٔاخِرَةِۖ وَأُو۟لَـٰۤىِٕكَ أَصۡحَـٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِیهَا خَـٰلِدُونَ} [سوره البقرة: ۲۱۷] (و هر کس از شما که از دینش بر گردد و در حال کفر بمیرد، پس آنان اعمال‌شان در دنیا و آخرت تباه شده است، و آنان اهل آتش (دوزخ) اند، و همیشه در آن خواهند بود) و معاصی اعمال صالح گذشته را باطل نمی‌کند ولی از جهت دیگر با احتیاط شود که اگر معیصت زیاد شد و وزنه‌ی سیئات از حسنات بیشتر شد پس انسان با آن عذاب می‌بیند.
مبنی بر همین بر تو واجب است که الان به سوی الله توبه کنی از ترک کردن نماز و زیاد عمل صالح انجام دهی و طبق قول راجح قضای آن بر تو واجب نیست ولی روزهای که نگرفته‌ای برای تو جایز بوده زیرا که مسافر بوده‌ای و برای مسافر روزه بجا آوردن واجب نیست زیرا اللهÀ می‌فرماید:{فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِیضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرࣲ فَعِدَّةࣱ مِّنۡ أَیَّامٍ أُخَرَ} [سوره البقرة: ۱۸۴] (پس هر کس از شما که بیمار یا مسافر باشد، (به‌اندازه آن روزهای که افطار کرده) تعدادی از روزهای دیگر (روزه بگیرید))
و دلیل شما در مورد ترک نماز که قبله را نمی‌شناختی و از غذا و نوشیدنی آنها نمی‌خوردی درست نیست یعنی منع نمودن خود به خاطر این سبب صحیح نیست و واجب است که نماز را تا حد توان بجای آوری و اندازه‌‌ای که می‌توانی نماز بر تو واجب است به خاطر این قول اللهÀ که می‌فرماید: {لَا یُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۚ} [سوره البقرة: ۲۸۶] (الله هیچ کس را جز به‌اندازه توانش تکلیف نمی‌کند) و {فَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُمۡ} [سوره التغابن: ۱۶] (پس تا (جایی که) می‌توانید از الله بترسید) و قول نبیﷺ که می‌فرماید: «ذَا أَمَرْتُكُمْ بِأَمْرٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ»[۱] (هنگامی که شما را به چیزی امر کردم آن را به قدر توان انجام دهید) پس وقتی انسان در مکانی است که قبله را نمی‌شناسد و انسان مورد اعتمادی هم نیست که او را با خبر کند پس نماز را بعد از بررسی‌ای که کرد و ظنش به هر طرف که بود نمازش را بخواند و اعاده کردن آن لازم نیست.
[۱] رواه البخاری (۷۲۸۸) و مسلم (۱۳۳۷).
