۲۶۷ – از شیخ رحمه الله در مورد حکم پیروی از علما یا امراء در حلال کردن حرام، و بالعکس سوال شد.

جواب دادند: پیروی از علما یا امراء در حلال کردن حرام و بالعکس، به سه دسته تقسیم می‌شود:

دسته‌ی اول: در این مورد از آنها پیروی کند، در حالی که راضی به این قول آنها بوده و آن را بر حکم الله مقدم دارد و نسبت به حکم الله، غضبناک باشد. چنین شخصی، کافر است، زیرا از آنچه الله نازل کرده، نفرت دارد. چون الله تعالی می‌فرماید: {ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَرِهُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ}[۱]، یعنی: {این، بدان‌سبب بود که آنان آنچه را الله نازل کرده، ناگوار دانستند؛ پس (الله) اعمالشان را تباه کرد}، و اعمال، جز با کافر شدن، تباه نمی‌گردند. پس هر کس از آنچه الله نازل کرده، غضبناک باشد، کافر است.

دسته‌ی دوم: از آنها در آن مورد تبعیت کند، اما به حکم الله راضی باشد و بداند که حکم الله برای عباد و بلاد بهتر و سودمندتر است. اما به خاطر هوای نفس، از آنها پیروی کند. چنین شخصی تکفیر نمی‌شود. بلکه فاسق است.

اگر گفته شود: چرا تکفیر نمی‌شود؟

جواب داده می‌شود: چون حکم الله را رد نکرده است. بلکه به آن راضی است، اما به خاطر هوای نفس، با آن مخالفت کرده است. چنین شخصی مثال سایر اهل معاصی است.

دسته‌ی سوم: از آنها جاهلانه پیروی کند. تصور کند این حکم، حکم الهی است. این دسته، خود به دو نوع تقسیم می‌شوند:

نوع اول: توانایی آن را داشته باشد که خودش، حق را بشناسد. اما تفریط و کوتاهی از خودش است. چنین شخصی، گنهکار است؛ زیرا الله تعالی در مسائلی که آگاهی از آن وجود ندارد، دستور به پرسیدن از اهل علم کرده است.

نوع دوم: جاهل باشد، و خودش توان شناخت حق را نداشته باشد، و به خاطر اینکه در چنین حالتی، تقلید بر او فرض می‌شود، از آنها پیروی کرده و گمان برده که حق، همین است. چنین شخصی هیچ گناهی ندارد. چون هر چه به او دستور داده شده را انجام داده و به همین خاطر، معذور است. از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت شده که فرمود: «کسی که بدون علم به او فتوا داده شده، گناهش بر گردن کسی است که به او فتوا داده است». اگر قائل باشیم که این شخص، به خاطر خطای شخصی دیگر، گناهکار است، لازمه‌اش حرج و مشقت است و در این صورت مردم به هیچ کسی اعتماد نمی‌کنند، چون احتمال اشتباه آن شخص وجود دارد.

[۱] – سوره محمد، آیه «۹».