۱۹۱ – از شیخ رحمه الله سوال شد: فرق بین قضا، و قدر چیست؟
جواب دادند: علما در فرق بین این دو اختلاف دارند. گروهی گفتهاند: قَدَر، «تقدیر الله در ازل است»، و قضا، «حکم الله به چیزی هنگام وقوع آن است». زمانی که الله مقدر کند چیزی در وقت معینی صورت گیرد، این قَدَر است. زمانی که وقت آن چیز برسد که در آن وقت انجام پذیرد، قضاست. این مورد در قرآن کریم بسیار آمده است. مثل این فرمودهی الهی: {قُضِيَ الْأَمْرُ}[۱]، یعنی: {این امر، حتمی و انجام شدنی است}، و این فرموده: {وَاللَّهُ يَقْضِي بِالْحَقِّ}[۲]، یعنی: {و الله به حق و راستی حکم میکند}، و امثال این آیات. بنا بر این، قدر، تقدیر الله در ازل، و قضا، حکم به آن در هنگام وقوعش است.
گروهی دیگر از علما گفتهاند: این دو کلمه، به یک معنی هستند.
اما راجح این است که اگر این دو با هم و در کنار هم ذکر شدند، بینشان چنان که گذشت، فرق وجود دارد، و اگر فقط یکی از آنها ذکر شد و دیگری ذکر نشد، به یک معنی هستند. والله اعلم.
[۱] – سوره یوسف، آیه «۴۱».
[۲] – سوره غافر، آیه «۲۰».