۳۹ – از شیخ رحمه الله درباره‌ی مذهب اهل سنت و جماعت در مورد خوف و رجا سوال شد.

جواب دادند: علما بر اینکه آیا خوف بر رجا یا رجا بر خوف مقدم هستند، دارای اختلاف هستند و اقوال مختلفی از آنها نقل شده است:

امام احمد رحمه الله می‌گوید: «شایسته است که خوف و رجائش با هم مساوی باشد. نه خوف غالب باشد و نه رجا». او رحمه الله می‌گوید: «هر کدام از اینها که بر دیگری غالب شود، باعث هلاکت صاحبش می‌شود». زیرا اگر رجا را بر خوف غالب کند، انسان خود را از مکر الله در امان می‌بیند، و اگر خوف را بر رجا غالب کند، در نا امیدی از رحمت الله می‌افتد.

یکی از علما گفته است: «شایسته است که هنگام انجام طاعت، رجا را بر خوف غالب کند، و هنگامی که خواست معصیت کند، خوف را بر رجا غالب نماید»؛ زیرا هنگامی که طاعتی را به جای می‌آورد، چیزی را که موجب حسن ظن است، انجام داده است و شایسته است در این موقع، رجا را که همان قبول شدن عمل است، بر خوف، برتری دهد، و هنگامی که فکر انجام معصیتی به سرش زد، خوف را بر رجا غالب گرداند که در معصیت نیفتد.

دیگران گفته‌اند: «شایسته است کسی که سالم است، جنبه‌ی خوف را غالب گرداند، و کسی که مریض است، جنبه‌ی رجا را»؛ زیرا شخص سالم وقتی که جنبه‌ی خوف را بر خود غالب نماید، از معصیت دوری می‌کند، و مریض وقتی که جنبه‌ی رجا را بر خود غالب کند، در حالی الله را ملاقات می‌نماید که به او گمان نیکو دارد.

اما این مساله به عقیده‌ی من بستگی به اختلاف احوال دارد و خوب است که اگر ترسید با غالب نمودن جنبه‌ی خوف، از رحمت الله نا امید شود، بر او واجب است که با جنبه‌ی رجا با آن مقابله کند، و هنگامی که ترسید اگر جنبه‌ی رجا را غالب کند، از مکر الله خود را در امان بیند، آن را رد کرده و جانب خوف را بر خود غالب نماید. در حقیقت اگر انسان دارای قلبی زنده باشد، طبیب نفس خود است. اما کسی که دارای قلب مرده است و قلب خود را نه معالجه می‌کند و نه به آن کاری دارد، این مساله اصلا برایش مهم نیست.