۳۱ – از شیخ رحمه الله در مورد مفهوم عبادت پرسیده شد.

جواب دادند: عبادت دارای مفهومی عام، و مفهومی خاص است.

اما مفهوم عام آن: «تذلّل برای الله عز و جل از روی محبت و تعظیم، به وسیله‌ی انجام دستورات او، و خودداری از انجام کارهایی که از آن نهی فرموده است، بر وجهی که شریعت آن را آورده است».

و مفهوم خاص آن یعنی تفصیل مفهوم عام. شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله در مورد آن می‌گوید: «اسمی جامع برای هر آن چه از اقوال و اعمال ظاهری و باطنی مانند خوف و خشیت و توکل و نماز و زکات و روزه و دیگر شرائع اسلام است که الله آن را دوست دارد و می‌پسندد».

ممکن است قصد سائل از سوال در مورد مفهوم عبادت، تعریفی باشد که عده‌ای از علما گفته‌اند که عبادت یا عبادت کونی است، و یا عبادت شرعی؛ یعنی اینکه انسان گاهی برای الله تذلّل کونی و تذلّل شرعی می‌کند.

عبادت کونی، شامل مومن و کافر، و نیکوکار و فاجر می‌شود. به این دلیل که الله تعالی می‌فرماید: (إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا[۱])، یعنی: (هر آنچه در آسمان‌ها و زمین است، الله را بنده است). پس هر چیزی در آسمان‌ها و زمین از لحاظ کونی برای الله سبحانه و تعالی خاضع هستند. بنا بر این امکان ندارد که بر خلاف اراده‌ی کونی الله سبحانه و تعالی کاری کنند.

اما عبادت شرعی: فروتنی در مقابل الله سبحانه و تعالی از لحاظ شرعی است، که این نوع، خاص به کسانی است که به الله سبحانه و تعالی ایمان دارند و دستوراتش را انجام می‌دهند. سپس، نوعی از این عبادت، خاص أخصّ است. مانند عبودیت پیامبران علیهم الصلاة و السلام؛ مثل این فرموده‌ی الله تعالی: (تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ[۲])، یعنی: (پربرکت شد آن کسی که فرقان – یعنی قرآن – را بر بنده‌اش نازل کرد)، و این فرموده‌ی او تعالی: (وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا[۳])، یعنی: (و اگر شما در شک هستید از آنچه که بر بنده‌ی خود نازل کرده‌ایم)، و این فرموده‌ی او تعالی: (وَاذْكُرْ عِبَادَنَا إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ[۴])، یعنی: (و به یاد آور بندگانمان ابراهیم و اسحاق و یعقوب را)، و دیگر آیاتی که در مورد توصیف پیامبران علیهم الصلاة و السلام به عبودیت آمده‌اند. کسانی که عابد به عبودیت کونی هستند، اجری نمی‌برند؛ زیرا چه بخواهند و چه نخواهند، برای الله عز و جل خاضع هستند. انسان مریض می‌شود، و به فقر دچار می‌شود، و محبوبش را بدون اینکه بخواهد، از دست می‌دهد. اما این خضوع برای الله عز و جل، کونی است.

[۱] – سوره مریم، آیه «۹۳».

[۲] – سوره فرقان، آیه «۱».

[۳] – سوره بقره، آیه «۲۳».

[۴] – سوره ص، آیه «۴۵».