(۲۶۱) سوال: آیا انسان به‌ خاطر اشتباهات و گناهانش بازخواست و مجازات می‌شود در حالی که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ آن را در لوح محفوظ برایش نوشته و مقدر نموده است؟

جواب:

بله، انسان به خاطر گناهانش مجازات می‌شود مگر این که گناهی غیر از شرک باشد که تحت مشيت و خواست الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ قرار دارد. تردیدی نیست که این گناهان به علم و اراده‌ی الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ اتفاق می‌افتد و در لوح محفوظ برای بنده زمانی که در شکم مادرش بوده نوشته شده است اما این نوشته برای انسان معلوم و مشخص ‌نیست تا زمانی که انسان عملش را بر آن بنا کند؛ اگر این تقدیر را می‌دانست و بدان عمل می‌کرد می‌گفتیم: برای این عمل خود، دلیل دارد؛ اما او نمی‌دانسته که چنین خواهد کرد. چه کسی می‌داند که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ مقدر نموده که وی معصیت کند در حالی که هنوز مرتکب آن نشده است؟ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَداً} [لقمان: ۳۴]: (هیچ‌‌ کس نمی‌داند که فردا چه چیزی کسب می‌کند).

بنابراین ارتکاب گناه از جانب شخص گناه کار، بدون علم به این است که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ گناه را بر وی مقدر نموده است؛ دلیل و حجت بر عملی زمانی دلیل و حجت است که قبل از انجام آن عمل دانسته شده باشد. به همین خاطر برخی علما گفته‌اند: (قدَر، رازی پنهان است که تا وقتی اتفاق نیفتد، کسی آن‌ را نمی‌داند) که البته صحیح است. چه کسی می‌‌داند که الله  تقدیر نموده فردا باران ببارد مگر زمانی که فردا باران ببارد و ببریم که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ باران را مقدّر نموده است؟ چه کسی می‌داند که فلانی فردا مرتکب گناه می‌شود تا این‌ که مرتکب شود سپس می‌فهمیم که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ گناه را بر وی مقدر نموده است؟

در نتیجه شخص گناه کار نمی‌تواند برای توجیه گناه خود به قدر و حکم الله استدلال کند و آن را حجت بگیرد لذا الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ برای ابطال ادعای قدر می‌فرماید: {سَيَقُولُ الَّذِينَ أَشْرَكُوا لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا أَشْرَكْنَا وَلا آبَاؤُنَا وَلا حَرَّمْنَا مِنْ شَيْءٍ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ حَتَّى ذَاقُوا بَأْسَنَا} [الانعام: ۱۴۸]: (كسانى كه شرك ورزیدند، به زودى می‌گویند: اگر الله مى‏خواست ما و پدرانمان شرك نمى‏آورديم و چيزى را حرام نمى‏كرديم؛ كسانى هم كه پيش از آنان بودند، همين گونه تكذيب كردند تا این‌که مجازات ما را چشيدند) اگر استدلالشان درست بود مستحق چشیدن عذاب و مجازات الله نمی‌شدند.

همچنین الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ فرمود: {رُسُلاً مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ} [النساء: ۱۶۵]: (فرستادگانى كه مژده‌ دهنده و هشدار دهنده بودند تا مردم پس از فرستادگان، در مقابل الله بهانه و دلیلى نداشته باشد) اگر قدر و سرنوشت، دلیل و حجت بود، پیامبران آن ‌را از بین نمی‌بردند.

همچنین به این دلیل که پیامبر ﷺ فرمود: «مَا مِنکم مِن أَحَدٍ إلاّ وَقَد كُتِبَ مَقعَدُهُ مِنَ الجَنَّةِ وَمَقعَدُهُ مِنَ النَّارِ»: (برای هر یک از شما، جایگاهش در بهشت و جایگاهش در آتش مشخص شده است) گفتند: ‌ای رسول الله! آیا کار و فعالیت را رها نکنیم و به آن‌ چه مقدر شده متکی نباشیم؟ فرمود: «إعملوا فكلٌ ميسرٌ»: (هر کسی آن چه برایش آفریده شده، برایش آسان شده است) سپس این آیات را تلاوت نمود: {فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى * وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى * وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى * وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى} [اللیل: ۵-۱۰]: (اما کسی ‌كه بخشش کرد و پرهیز نمود و بهشت را باور كرد، به زودى راه آسانی را برایش آسان و هموار می‌گردانیم؛ اما کسی ‌كه بخل ورزيد و خود را بى ‏نياز ديد، و بهشت را دروغ شمرد، به زودى راه دشوارى را برایش آسان و هموار می‌کنیم).

بنابراین به انسان می‌گوییم: علم قدر نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است که رازی پنهان است؛ تو نیز مأمور به انجام عمل صالح و شایسته و دوری از گناه و عمل بد هستی. این چیزی است که از تو خواسته شده است و الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نیز هیچ کس را بیش از آن چه در توان دارد مکلف نمی‌کند.

***