(۶۲۰) سوال: آیا در شریعت اسلامی فلسفه وجود دارد؟ جواب کسی که این ادعا را دارد، چیست؟ آیا برای طالب علم جایز است چنین دروسی را خوانده و در آن تعمق کند؟

جواب:

فلسفه، یک علم مستقل یونانی است و اصحابش چنان در آن غرق می‌شوند تا به جایی می‌رسند که عقل را در همه چیز اصل قرار داده و به وسیله‌ی آن، قرآن و سنت را رد می‌کنند. فلسفه بدین صورت، منکر بوده و وارد شدن و فرو رفتن در آن جایز نیست. اما فلسفه به معنی حکمت، در شریعت اسلامی هم وجود دارد. کل شریعت مبنی بر حکمت است. الله تعالی می‌فرماید: {أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ} [مائده: ۵۰]: (آيا حکم جاهليت را مي‌جويند؟! و کيست نيکوتر از الله در حکم صادر کردن برای اهل يقين). اما این شایسته نیست که حکمت شرعی را فلسفه نامید. چرا که فلسفه، کلمه‌ای یونانی است. بلکه حکمت شرعی را حکمت می‌گوییم. هر چیزی در شرع دارای حکمت است و ما حکمت‌ از برخی احکام را دانسته و حکمت برخی دیگر را نمی‌دانیم. زیرا عقل ما ناتوان است. بزرگ‌ترین حکمتی که در احکام وجود دارد، این است که آن حکم، به وسیله‌ی قرآن یا سنت رسول اللهﷺ به ثبوت رسیده باشد. چون ما ایمان داریم که هر حکمی در قرآن و سنت به ثبوت رسیده، حکمت است. زیرا انجام دادنش، اطاعت از الله و رسولﷺ و به دست آوردن پاداش وثواب است.

حال اگر کسی در مورد حکمت حکمی از ما سوال کرد، در صورتی که مومن باشد، کافیست به او گفته شود: الله و رسول چنین فرموده‌اند. الله تعالی می‌فرماید: {وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ} [احزاب: ۳۶]: (شایسته نیست هيچ مرد و زن مؤمنی، وقتی که الله و رسولش در چیزی حکم کردند، اختیاری از خود داشته باشند). این منهجی است که صحابه رضی الله عنهم بر حسب آن حرکت می‌کردند. زنی از ام المؤمنین عایشه رضی الله عنها پرسید: «چگونه است که زن حايض، روزه را قضا می‌کند ولی نماز را قضا نمی‌کند؟! عائشه رضی الله عنها به او گفت: آيا تو حروری[۱] هستی؟ گفت: نه، فقط می‌خواهم بپرسم» که چرا با وجود اینکه روزه و نماز، هر دو فرض هستند و تاکید بر نماز حتی از روزه بیشتر است، اما زنی که تازه از حیض پاک شده، نیازی نیست نمازهایش را قضا نماید، اما روزه‌هایش را باید قضا نماید؟ عایشه رضی الله عنها جواب داد: «اين حالت در زمان رسول اللهﷺ  برای ما زن‎ها پيش می‌آمد و به ما امر می‌شد که قضای روزه را بگیریم، ولی به قضای نماز امر نمی‌شدیم».[۲] این بدان معناست که حکم الله و پیامبرﷺ، همان حکمت است.

***

([۱])  نام دیگر خوارج، حروریه است. منظور این است که می‌خواهی از سنت پیامبرﷺ خارج شوی و در زمره‌ی خوارج قرار بگیری؟ اصحاب رسول اللهﷺ هر حکمی به آنها می‌رسید، بدون چون و چرا عمل می‌کردند و از علت آن نمی‌پرسیدند.

[۲] صحیح بخاری: کتاب الحیض، باب لا تقضی الحائض الصلاة، حدیث شماره (۳۲۱). صحیح مسلم: کتاب الحیض، باب وجوب قضاء الصوم علی الحائض دون الصلاة، حدیث شماره (۳۳۵). سنن أبوداود: کتاب الطهارة، باب فی الحائض لا تقضی الصلاة، حدیث شماره (۲۶۲)، از معاذة بنت عبدالله العدویة رضی الله عنها با این لفظ: «مَا بَالُ الْحَائِضِ تَقْضِى الصَّوْمَ وَلاَ تَقْضِى الصَّلاَةَ؟ فَقَالَتْ: أَحَرُورِيَّةٌ أَنْتِ؟ قُلْتُ: لَسْتُ بِحَرُورِيَّةٍ وَلَكِنِّى أَسْأَلُ. قالت: كَانَ يُصِيبُنَا ذَلِكَ، فَنُؤْمَرُ بِقَضَاءِ الصَّوْمِ، وَلا نُؤْمَرُ بِقَضَاءِ الصَّلاةِ».