(۶۵۷۷) سوال: شیخ محمد، اللهÀ در شما برکت بیاندازد، سلام کردن از شعائر بزرگی است که بسیاری از مردم در آن سهل‌انگاری می‌کنند؛ می‌یابی هنگامی که از کنار برادرش عبور می‌کند یا جواب او را نمی‌دهد یا با صدای پایین جوابش را می‌دهد، ممکن است که در این جلسه توصیه‌ای در این‌باره نمایید؟

جواب:

توصیه‌ی ما در این‌باره این است که رسول اللهﷺ فرموده‌ است: «لَا تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنُوا، وَلَا تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا، أَوَلَا أَدُلُّكُمْ عَلَى شَيْءٍ إِذَا فَعَلْتُمُوهُ تَحَابَبْتُمْ؟ أَفْشُوا السَّلَامَ بَيْنَكُمْ»[۱]: (وارد بهشت نمی‌شويد تا اينکه ايمان داشته باشيد و ايمان نمی‌آورید مگر زمانی که يکديگر را دوست بداريد؛ آيا شما را به کاری راهنمايی نمايم که اگر انجامش دهيد يکديگر را دوست خواهيد داشت؟ سلام گفتن را در ميان خود رواج دهيد).

 رسول اللهﷺ خبر داده‌اند که از حق مسلمان، بر برادرش این است که وقتی برادرش را دید بر او سلام کند؛ [۲] لذا سلام کردن از سنت‌های مؤکد دین اسلام می‌باشد و برای همین شایسته نیست که مسلمانان این سنت و شعیره‌ی بزرگی که از والا‌ترین خصوصیت‌های اسلام است را رها کنند.

 مسلمان وقتی که به برادرش سلام کند، حق او را ادا کرده و واجبی که موجب محبت می‌گردد که کمال ایمان می‌باشد را به جا آورده است و با ایمان کامل وارد بهشت می‌شود و بر این سلام کردن اجر و ثواب می‌برد؛ لذا وقتی بگوید: السلام علیک، ده نیکی دارد و اگر بگوید: ورحمة الله، بیست نیکی دارد و اگر بگوید: و برکاته، سی نیکی دارد، پس چگونه خودش را از این ثواب بزرگ محروم می‌سازد؟ با وجود آن که اگر به او گفته شود: اگر سلام کردی یک درهم به تو می‌دهیم، می‌دیدی که هر کسی را که دید، سلام می‌نمود بلکه چه بسا چند بار از او می‌گذشت و به خاطر به دست آوردن درهم‌های بیشتر بر او دوباره سلام می‌کرد؛ پس به نسبت نیکی‌های که انسان بیشترین احتیاج را به آن دارد چگونه است، در روزی که مال و فرزندان به او نفعی نمی‌رسانند مگر کسی‌که با قلب سالم به پیشگاه اللهÀ بیاید؟ و انسان هنگامی که سلام می‌کند باید به طریق شرعی سلام کند یعنی بگوید: السلام علیکم. و نگوید: مرحبا یا أهلا یا حیاکم الله یا صبح شما به خیر بلکه بگوید: السلام علیکم سپس از آن الفاظ تحیت (سلام و درود) که می‌خواهد را بگوید و بر جواب دهنده‌ی سلام نیز واجب است که بگوید: علیکم السلام و کفایت نمی‌کند که بگوید: أهلا یا مرحبا یا حیاکم الله یا مانند آن اگرچه هزار بار بگوید: حیاکم الله، چگونه صبح کردید؟ حالتان چگونه است؟ کفایت نمی‌کند بلکه باید بگوید: علیکم السلام یا وعلیکم السلام.

 هر وقت مسلمانی را ملاقات کردی حتی اگر معصیت کار باشد مثلا شخصی که ریش خود را می‌تراشد (که حرام است) یا لباسش را بر زمین می‌کشد (که حرام است) به او سلام کن چون که او مؤمن می‌باشد و از ایمان خارج نگشته است چنانچه رسول اللهﷺ فرمودند: «لَا يَحِلُّ لِرَجُلٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثِ لَيَالٍ، يَلْتَقِيَانِ، فَيُعْرِضُ هَذَا، وَيُعْرِضُ هَذَا، وَخَيْرُهُمَا الَّذِي يَبْدَأُ بِالسَّلَامِ»[۳]: (براى مسلمان جایز نيست كه بيشتر از سه شب برادر مسلمانش را هجر كند، (و هنگامى كه) به همديگر می‌رسند، اين روى بر مى‌گرداند، و او روى بر مى‌گرداند، و بهترین‌ترين آنان كسى است كه شروع به سلام كردن مى‌كند).

 آیا هجر کردن آن‌ها معصیت‌شان را کم ‌می‌کند؟ یعنی آیا کسی که هجر شده، خودش را مورد نقد قرار می‌دهد و معصیتش را رها می‌کند یا غالبا بدتر می‌شود که در این صورت ما گناهی اضافه بر گناه هجر متحمل شدیم.

بنابراین می‌گوییم: هجر دارو می‌باشد یعنی هجر نمودن معصیت‌کار دارو است، اگر مفید باشد پس آن را انجام بده وگرنه انجام نده.

شاید کسی بگوید: رسول اللهﷺ امر به هجر کعب بن مالکJ و دو رفیقش نمود و اینکه با آن‌ها صحبت نکنند چون که بدون عذر به جنگ تبوک نرفتند؟ در جواب گفته می‌شود: با این هجر خیر و نفع بسیاری حاصل شد چون که بسیار پشیمان گشتند و از آنچه بر آن بودند، برگشتند و به نص قرآن توبه نمودند لذا اگر هجر مفید باشد و موجب توبه‌ی آن شخص گردد، این هجری بسیار خوبی است وگرنه انسان هجر نمی‌گردد اگر چه به صورت آشکار معصیت خود را انجام دهد اما در این صورت نیز به او سلام کرده می‌شود و نصیحتش می‌شود و چه بسا این‌گونه قلبش نرم شود و با کسی که نصیحتش می‌کند الفت بگیرد و حرفش را گوش کند.

این به نسبت مسلمان معصیت‌کار است اما به نسبت کافر در هر صورت جایز نیست که شروع کننده‌ی سلام به او بود حتی اگر مدیر جایی باشد که تو در آن کار می‌کنی نیز شروع کننده‌ی سلام نباش چون رسول اللهﷺ فرموده است: «لَا تَبْدَءُوا الْيَهُودَ، وَلَا النَّصَارَى بِالسَّلَامِ، فَإِذَا لَقِيتُمْ أَحَدَهُمْ فِي طَرِيقٍ؛ فَاضْطَرُّوهُ إِلَى أَضْيَقِهِ»[۴]: (آغازگر سلام به يهود و نصارا نباشید و اگر در راهی با آنها روبرو شديد، آنان را ناگزير کنيد که به تنگ ترين قسمتِ راه بروند) ولی ممکن است که انسان به این دچار شود که در جایی که کار می‌کند رئیس آن‌جا کافر نصرانی یا غیر نصرانی ‌باشد؛ پس هنگامی که نزد او می‌رود و از او درخواستی دارد چکار کند؟ اگر نزد او برود و هیچ چیزی نگوید مگر درخواستش را ذکر کند در این صورت می‌داند که کارش را حل نمی‌کند و اگر سلام کند نیز در نهی رسول اللهﷺ واقع شده است لذا می‌گوییم: اگر که مجبور شد که به او تحیت گوید پس در این صورت تحیت بگوید: صبح بخیر فلانی یا مرحبا یا مانند آن از کلماتی که در آن دعای (السلام) نیست یا بگوید: (السلام) و بقیه‌ی آن را حذف کند و نیتش از گفتن: السلام، السلام علینا و علی عباد الله الصالحین (سلام بر ما و بندگان صالح الله) باشد تا در نهی رسول اللهﷺ وارد نشود.

[۱] صحيح مسلم: كتاب الإيمان باب بيان أنه لا يدخل الجنة إلا المؤمنون، وأن محبة المؤمنين من الإيمان، وأن إفشاء السلام سببا لحصولها، شماره (٥٤).

[۲] صحیح بخاری: كتاب الجنائز، باب الأمر باتباع الجنائز، شماره (۱۱۸۳)، وصحیح مسلم: كتاب السلام، باب من حق المسلم للمسلم رد السلام، شماره (٢١٦٢).

[۳] تخریج آن گذشت.

[۴] تخریج آن گذشت.