(۶۵۳۵) اهمیت تربیت دینی فرزندان و خطر غفلت والدین

(۶۵۳۵) سوال: من می‌دانم که پدر و مادر تأثیر زیادی در بنا نمودن خانواده‌ی موفق دارند و آن‌ها باید فرزندان خود را تربیت نمایند و آن‌ها را مؤدب به بار آورند و آن‌ها را با اخلاق نیک و والا آراسته کنند ولی من این را در جامعه‌ی خودم نمی‌یابم و آن‌ها فرزندانشان را در امور دین و آنچه باید برای دنیا و آخرت انجام دهند تعلیم نمی‌دهند و فرزندان خود را بر هوا و هوس خود رها می‌کنند و این خطای بسیار بزرگی است، مرا پند دهید و اللهÀ توفیق افزون بر موعظه نمودن را به شما عطا کند؟

جواب:

ما پند و موعظه‌ای بزرگ‌تر از قرآن پیدا نمی‌کنیم همانگونه که اللهÀ می‌‌فرماید: {یَـٰۤأَیُّهَا ٱلنَّاسُ قَدۡ جَاۤءَتۡكُم مَّوۡعِظَةࣱ مِّن رَّبِّكُمۡ وَشِفَاۤءࣱ لِّمَا فِی ٱلصُّدُورِ} [سوره يونس: ۵۷]: (ای مردم! به راستی که برای شما از جانب پروردگارتان موعظه‌ای آمد، و شفایی برای آنچه در سینه‌هاست) و: {یَـٰۤأَیُّهَا ٱلنَّاسُ قَدۡ جَاۤءَكُم بُرۡهَـٰنࣱ مِّن رَّبِّكُمۡ وَأَنزَلۡنَاۤ إِلَیۡكُمۡ نُورࣰا مُّبِینࣰا} [سوره النساء: ۱۷۴]: (ای مردم! همانا دلیل و حجتی از جانب پروردگارتان برای شما آمد، و نوری آشکار به سوی شما نازل کردیم) لذا قرآن بزرگ‌ترین موعظه‌ای است که مؤمن از آن پند می‌گیرد و از این مسئله‌ای که سوال نمودی یعنی مسؤلیت پدر و مادر در قبال فرزندانشان، اللهÀ در قرآن در مورد آن می‌فرماید: {یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ قُوۤا۟ أَنفُسَكُمۡ وَأَهۡلِیكُمۡ نَارࣰا وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَةُ عَلَیۡهَا مَلَـٰۤىِٕكَةٌ غِلَاظࣱ شِدَادࣱ لَّا یَعۡصُونَ ٱللَّهَ مَاۤ أَمَرَهُمۡ وَیَفۡعَلُونَ مَا یُؤۡمَرُونَ} [سوره التحريم: ۶]: (ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! خودتان و خانواده‌ی‌تان را از آتشی که هیمه‌ی آن مردم و سنگ‌هاست نگه دارید (آتشی که) برآن فرشتگان خشن و سخت‌گیر (گمارده شده) که هرگز الله را در آنچه به آنان فرمان داده نافرمانی نمی‌کنند، و هرچه فرمان می‌یابند انجام می‌دهند).

اللهÀ این خطاب را به اسم ایمان متوجه مؤمنان می‌نماید یعنی ایمانشان مقتضای این مسؤلیت بزرگ است و عدم انجام آن نقص در ایمان آن‌ها می‌باشد؛ لذا خطاب با وصف ایمان مقتضای تشویق و تحریک بر انجام آن می‌باشد و برای همین از ابن مسعودJ ذکر می‌گردد که گفته است: “إذا سمعت الّٰلهَ يقول: {یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟} [سوره البقرة: ۱۰۴]: فأرعها سمعك فإنه خيرٌ يأمره أو شرٌ ينهى عنه. “[۱]: (هنگامی که می‌شنوی اللهÀ می‌فرماید: (ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید) پس خوب به آن گوش فرا بده که خیری است که به آن امر می‌کند یا شری است که از آن نهی می‌نماید) سپس اللهÀ واضح می‌سازد که این خطاب متوجه مؤمنین است که متضمن مسؤلیت بزرگی می‌باشد و آن مسؤلیت نجات خود و فرزندانشان از آتش است؛ معنای آن، این است که مسؤلیت خانواده در این امر مانند مسؤلیت بر خود می‌باشد و اللهÀ بزرگی این آتش در این فرموده‌اش بیان می‌دارد و می‌‌فرماید: {وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَةُ عَلَیۡهَا مَلَـٰۤىِٕكَةٌ غِلَاظࣱ شِدَادࣱ لَّا یَعۡصُونَ ٱللَّهَ مَاۤ أَمَرَهُمۡ وَیَفۡعَلُونَ مَا یُؤۡمَرُونَ} [سوره التحريم: ۶]: (هیمه‌ی آن مردم و سنگ‌هاست نگه دارید (آتشی که) برآن فرشتگان خشن و سخت‌گیر (گمارده شده) که هرگز الله را در آنچه به آنان فرمان داده نافرمانی نمی‌کنند، و هرچه فرمان می‌یابند انجام می‌دهند).

لذا همانطور که بر خودت مسؤلیت داری، در قبال فرزندانت نیز مسؤلیت داری و باید آن را به جا آوری و در روز قیامت از تو در مورد آن‌ها سوال خواهد شد همانطور که رسول اللهﷺ فرمودند: «وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي أَهْلِهِ وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ»[۲]: (و مرد مسؤول خانواده خود است و در مورد زیر دستانش (خانواده‌اش) بازخواست خواهد شد).

و ضرر اهمال فرزندان فقط به آن خانه‌ای که اهل آن کوتاهی نمودند، برنمی‌گردد بلکه مانند سم که در بدن جریان می‌یابد در جامعه پخش خواهد شد چون فرزندان تو در آینده با فرزندان دیگران ارتباط می‌گیرند و اگر آن‌ها اخلاق بدی داشته باشند، دیگران نیز از آن‌ها تأثیر می‌پذیرند و جامعه رفته رفته فاسد می‌گردد تا که این پدران نسلی فاسد را به آینده تحویل داده می‌دهند.

لذا پند من به تو‌ای سوال کننده و دیگرانی که این را می‌شنوند این است که تقوای پرودگارشان را در مورد خود و خانواده‌ها‌یشان رعایت کنند تا نسل صالحی را بعد خودشان به جای بگذارند تا بعد از مرگشان به آن‌ها نفع برسانند همانطور که از رسول اللهﷺ ثابت است که فرموده‌اند: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ؛ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ» [۳]: (با مرگ انسان، رشته عملش قطع مى‌شود، مگر از سه چيز: صدقه جارى، دانشى كه مردم از آن بهره مند شوند، و فرزند نيكوكارى كه برايش دعا كند).

[۱] أخرجه ابن أبي حاتم في التفسير (١٩٦/١، رقم ١٠٣٧)

[۲] صحیح بخاري: كتاب الجمعة باب الجمعة في القرى والمدن رقم (٨٥٣)، و صحیح مسلم: كتاب: الإمارة، باب فضيلة الإمام العادل وعقوبة الجائر، رقم (۱۸۲۹).

[۳] تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: أنا أعلم أن للأب والأم دَوْرًا كبيرًا في بناء الأسرة السعيدة، وعليهما يقع تهذيب وتأديب الأبناء، وتعليمهم الأخلاق الفاضلة والحميدة، ولكني لا أجد ذلك في مجتمعي، فأولياء الأمور لا يُفقهون أولادهم في أمور الدين، وما يجب فعله للدنيا والآخرة، وإنما يتركونهم على أهوائهم، وتلك خطيئة عُظمى، عظوني زادكم الله موعظة؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: إننا لا نجد موعظة أعظم من موعظة القرآن، كما قال الله – تعالى – ﴿ یَـٰۤأَیُّهَا ٱلنَّاسُ قَدۡ جَاۤءَتۡكُم مَّوۡعِظَةࣱ مِّن رَّبِّكُمۡ وَشِفَاۤءࣱ لِّمَا فِی ٱلصُّدُورِ ﴾ [يونس: ٥٧]، وقال – تعالى – ﴿ یَـٰۤأَیُّهَا ٱلنَّاسُ قَدۡ جَاۤءَكُم بُرۡهَـٰنࣱ مِّن رَّبِّكُمۡ وَأَنزَلۡنَاۤ إِلَیۡكُمۡ نُورࣰا مُّبِینࣰا ﴾ [النساء: ١٧٤] فموعظة القرآن أعظم موعظة يتعظ بها المؤمن، والله سبحانه وتعالى يقول في القرآن في هذه المسألة التي سألت عنها وهي مسئولية الوالدين عن أولادهما، يقول – سبحانه وتعالى ﴿ یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ قُوۤا۟ أَنفُسَكُمۡ وَأَهۡلِیكُمۡ نَارࣰا وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَةُ عَلَیۡهَا مَلَـٰۤىِٕكَةٌ غِلَاظࣱ شِدَادࣱ لَّا یَعۡصُونَ ٱللَّهَ مَاۤ أَمَرَهُمۡ وَیَفۡعَلُونَ مَا یُؤۡمَرُونَ ﴾ [التحريم: ٦].

فوجه الله الخطاب إلى المؤمنين باسم الإيمان، مما يدل على أن مقتضى إيمانهم أن يقوموا بهذه المسئولية العظيمة، وأن عدم قيامهم بها نقص في إيمانهم، فتوجيه الخطاب بوصف الإيمان يقتضي مع ذلك الحثّ والإغراء على القيام بما وجه إليه المرء، ولهذا يُذكر عن ابن مسعود رضي الله عنه أَنه قال: إِذَا سَمِعْتَ اللَّهَ يَقُولُ ﴿ یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا ﴾ [البقرة: ١٠٤] فَأَرْعِهَا سَمْعَكَ، فَإِنَّهُ خَيْرٌ يَأْمُرُهُ، أَوْ شَرٌّ يَنْهَى عَنْهُ. ثم يبين الله -تعالى- أن هذا الخطاب الموجه إلى المؤمنين يتضمن مسئولية كبيرة، وهي أن يَقُوا أنفسهم وأهليهم نارا، ومعنى ذلك أن مسئولية الأهل كمسئولية النفس في هذا الأمر، وهذه النار بين الله عِظَمها في قوله ﴿ وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَةُ عَلَیۡهَا مَلَـٰۤىِٕكَةٌ غِلَاظࣱ شِدَادࣱ لَّا یَعۡصُونَ ٱللَّهَ مَاۤ أَمَرَهُمۡ وَیَفۡعَلُونَ مَا یُؤۡمَرُونَ ﴾ [التحريم: ٦]. فأنت كما أن عليك مسئولية لنفسك، فعليك مسئولية لأولادك، عليك أن تقوم بها، وسوف تُسأل عنها يوم القيامة، كما قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي أَهْلِهِ وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ».

ثم إن ضرر إهمال الأولاد لا يقتصر على هذا البيت الذي أهمله أهله، بل هو يسري سريان السُّمِّ في الأجساد إلى جميع المجتمع، لأن أولادك سوف يتصلون بأولاد غيرك، فإذا كانوا على درجةٍ مِن سُوء الأخلاق، فإنهم يَعْدُون بذلك غيرهم، ويحدث فساد المجتمع رُويدا رويدا، حتى يُسَلَّم الآباء إلى التاريخ في المستقبل أجيالا فاسدة.

فموعظتي لك أيها السائل، ولغيرك ممن يستمعون إلى هذا، أن يتقي المرء ربه في نفسه، وفي أهله، حتى يُخَلّف من بعده ذُرية صالحة تنفعه بعد موته، كما ثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ».