(۶۳۱۸) سوال: چگونه با اسماء الحسنی دعا کنم؟ آیا باید با تمام نود و نه اسم دعا کنم؟

جواب:

الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: {وَلِلَّهِ ٱلۡأَسۡمَاۤءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ فَٱدۡعُوهُ بِهَا} [سوره اﻷعراف: ۱۸۰]: (و الله زیباترین نام‌ها را دارد؛ پس او را به آن [نام‌ها] بخوانید) اما معنای این آیه این نیست که با همه‌ی این اسماء دعا کنیم، زیرا رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم نیز در دعاهای خود الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را اسم‌هایش می‌خوامد بدون این که تمام اسما را یک جا جمع کند.

روش دعا با اسماء الحسنی این است که آن‌ها را در آغاز دعا برای توسل جستن به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با آن‌ها ذکر کنی، یا دعایت را با آن خاتمه دهی، مثالی برای حالت اول: «اللهم يا غفور اغفر لي، يا رحيم ارحمني» و مانند آن و مثالی برای حالت دوم: «رب اغفر لي وارحمني، إنك أنت الغفور الرحيم».

ابوبکر صدیق از رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم خواست تا دعایی به او بیاموزد که در نمازش بخواند، و رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم به او فرمودند: «قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي ظُلْمًا كَثِيرًا وَلَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ، فَاغْفِرْ لِي مَغْفِرَةً مِنْ عِنْدِكَ، إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»^[۱]: (بگو: بارالهی، من به خودم بسیار ظلم کرده‌ام، و هیچ‌کس گناهان را نمی‌آمرزد جز تو؛ پس مرا بیامرز آمرزشی از نزد خودت، بی‌گمان تو بسیار آمرزنده و مهربانی).

و همان‌طور که توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با نام‌های نیکوی او هنگام دعا جایز است، توسل با صفات او نیز جایز است، چنان‌که در حدیث صحیح آمده: «اللَّهُمَّ بِعِلْمِكَ الْغَيْبَ وَقُدْرَتِكَ عَلَى الْخَلْقِ؛ أَحْيِنِي مَا عَلِمْتَ الْحَيَاةَ خَيْرًا لِي، وَتَوَفَّنِي إِذَا عَلِمْتَ الْوَفَاةَ خَيْرًا لِي»^[۲]: (بار الهی، به علمت به غیب و توانایی‌ات بر مخلوقات (متوسل می‌شوم)، مرا زنده بدار اگر که زندگی را برایم بهتر می‌دانی، و مرا بمیران اگر که مرگ را برایم بهتر می‌دانی) در این دعا، توسل به علم و قدرت الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰجسته است همچنین دعاکننده در دعای استخاره می‌گوید: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ، وَأَسْتَقْدِرُكَ بِقُدْرَتِكَ، وَأَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ الْعَظِيمِ؛ فَإِنَّكَ تَقْدِرُ وَلَا أَقْدِرُ، وَتَعْلَمُ وَلَا أَعْلَمُ، وَأَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ»^[۳]: (بار الهی، به وسيله‌ی علمت از تو طلب خير می‌كنم و به وسيله‌ی قدرتت از تو توانایی می‌خواهم و از بزرگی فضل تو درخواست می‌کنم؛ چراکه تو توانایی، و من ناتوانم، تو می‌دانی، و من نمی‌دانم و تو بسیار دانای غیب‌ها هستی) پس توسل در دعا به اسمای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ یا به صفاتش چه به‌ صورت عموم و چه به‌ صورت خاص از امور مطلوب و پسندیده است، و نمونه‌هایی از آن را دانستی.

از جمله توسل به اسمای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به صورت عموم، آن است که در حدیث دعای اندوه و غم از ابن مسعود رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ نقل شده که رسول الله صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم فرمودند: «مَا قَالَ عَبْدٌ قَطُّ إِذَا أَصَابَهُ هَمٌّ وَحَزَنٌ: اللَّهُمَّ إِنِّي عَبْدُكَ، وَابْنُ عَبْدِكَ، ابْنُ أَمَتِكَ، نَاصِيَتِي بِيَدِكَ، مَاضٍ فِيَّ حُكْمُكَ، عَدْلٌ فِيَّ قَضَاؤُكَ، أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اسْمٍ هُوَ لَكَ، سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ، أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِي كِتَابِكَ، أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَدًا مِنْ خَلْقِكَ، أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِي عِلْمِ الْغَيْبِ عِنْدَكَ، أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ رَبِيعَ قَلْبِي، وَنُورَ صَدْرِي، وَجِلَاءَ حُزْنِي، وَذَهَابَ هَمِّي، إِلَّا أَذْهَبَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ هَمَّهُ، وَأَبْدَلَهُ مَكَانَ حُزْنِهِ فَرَحًا». قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَتَعَلَّمَ هَؤُلَاءِ الْكَلِمَاتِ؟ قَالَ: «أَجَلْ، يَنْبَغِي لِمَنْ سَمِعَهُنَّ أَنْ يَتَعَلَّمَهُن»^[۴]: (هیچ بنده‌ای نیست که دچار اندوه و غم شود و سپس بگوید: بارالهی من بنده‌ی تو و فرزند بنده‌ی تو و فرزند کنیز تو هستم، پیشانی من به دست توست، حکم تو در مورد من اجرا شدنی است، قضایت در مورد من نافذ است؛ از تو به هر نامی که داری و خودت بر خود گذاشته‌ای یا به کسی از آفریده‌هایت یاد داده‌ای یا در کتابت نازل کرده‌ای، یا در علم غیب نزد خودت محفوظ داشته‌ای می‌خواهم قرآن را بهار قلب من و نور سینه‌ام، و از بین برنده‌ی اندوهم و غصه‌ام قرار دهی مگر آن‌که الله عَزَّوَجَلَّ اندوه او را برطرف کند و به‌جای غمش، شادی‌ای به او عطا فرماید، صحابه گفتند: «ای رسول الله، آیا سزاوار است که این کلمات را یاد بگیریم؟» فرمودند: آری، هر کسی که آن‌ها را بشنود، شایسته است که آن‌ها را یاد بگیرد) در این دعا، توسل به اسمای الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ به صورت عام آمده است از آن‌جایی که فرمودند: «أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اسْمٍ هُوَ لَكَ، سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ» : (از تو درخواست می‌کنم به هر نامی که از آنِ توست، نامی که خودت بر خود نهاده‌ای) ولی آن را ذکر نکرد .

[۱] صحیح بخاری: كتاب التوحيد، باب قول الله – تعالى – ﴿وَكَانَ اللهُ سَمِيعًا بَصِيرًا ﴾ [النساء: ۱۳۴]، شماره (٦٩٥٣) ، و صحیح مسلم: كتاب الذكر والدعاء والتوبة، باب استحباب خفض الصوت بالذكر، شماره (٢٧٠٥).

[۲] مسند أحمد (٢٦٤/٤، شماره ١٨٣٥١)، و سنن نسائی: كتاب السهو، باب الدعاء بعد الذكر، شماره (١٣٠٥).

[۳] صحیح بخاری: كتاب التهجد، باب ما جاء في التطوع مثنی مثنی، شماره (۱۱۰۹).

[۴] مسند أحمد (١/ ٤٥٢، شماره ٤٣١٨).