(۵۹۱۶) مفهوم مساوات بین زن و مرد در اسلام چیست؟

(۵۹۱۶) سوال: مفهوم مساوات بین زن و مرد در اسلام چیست؟ آیا کار کردن دختر در کنار مرد در فضایی که پر از فساد است؛ زیر این مفهوم وارد می‌‌شود؟ اگر این‌‌گونه است معنای فرموده‌‌ی الله À چیست: {وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَىٰ}[الاحزاب: ۳۳]: (و در خانه‌‌های خود بمانید و به شیوه‌‌ی جاهلیت نخستین زینت‌‌های خود را آشکار نکنید)؟ آیا این امر خاص زنان رسول الله ﷺ بوده یا اینکه به نسبت تمام زنان مسلمان تا روز قیامت عام است؟

جواب:

پیوسته در سؤال از مساوات هستیم و من دوست دارم بگویم: به مساوات هرگز در قرآن و سنت امر نشده و آنچه در قرآن و سنت به آن امر شده، عدالت است. الله À می‌‌فرماید: {إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ}[النحل: ۹۰]: (به راستی الله به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می‌‌دهد) رسول الله ﷺ می‌‌فرماید: «اتقوا الله واعدلوا بین أولادکم»[۱]: (تقوای الله را پیشه نموده و بین فرزندانتان عدالت کنید) همچنین می‌‌‌‌فرماید: «من کانت له امرأتان فمال إلی أحدهما جاء یوم القیامة وشقه مائل»[۲]: (کسی که دو زن دارد و تمایل او به یکی بیشتر از دیگری باشد، روز قیامت در حالی می‌‌آید که یک طرفش میل است) هر کسی که دلالات الفاظ را می‌‌داند شکی ندارد که بین سخن ما: عدالت و مساوات تفاوت بزرگی وجود دارد: ظاهر مساوات دلالت بر مساوی قرار دادن بین چیزهای مختلف است در حالی که این خلاف عقل و نقل است، بر خلاف سخن ما: عدالت، که به معنای دادن حق به مستحق آن و قرار دادن هر چیزی در جایگاه آن است؛ این موافق با عقل و نقل است؛ بنابراین نه در قرآن و نه در سنت هرگز امر به مساوات زن با مرد نیامده بلکه در آن دو همان‌‌طور که شنیدی امر به عدالت آمده است.

آنچه از نویسندگان و فرهنگیان‌‌مان دوست دارم این است که به جای کلمه‌‌ی مساوات، کلمه‌‌ی عدالت را به کار ببرند؛ زیرا کلمه‌‌ی مساوات کلی بوده و در آن اشتراک و ابهام وجود دارد بر خلاف عدالت، که کلمه‌‌ای واضح و آشکار بوده از این جهت که مراد از آن دادن حق به مستحق آن است. اگر در قرآن بیندیشی در آن بسیار نفی نمودن مساوات می‌‌بینی: {لَا يَسْتَوِي مِنكُم مَّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ}[الحدید: ۱۰]: (کسانی از شما که قبل از فتح (مکه) انفاق کردند و(با مشرکان) جنگیدند (با کسانی که پس از فتح انفاق کردند و جنگیدند) یکسان نیستند)، {لَّا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ ۚ}[النساء: ۹۵]: ((هرگز) مؤمنانی که بدون بیماری و آسیب از جهاد باز نشستند با مجاهدانی که در راه الله با مال و جان خود جهاد کردند یکسان نیستند)، {قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَىٰ وَالْبَصِيرُ ۚ أَفَلَا تَتَفَكَّرُونَ}[الانعام: ۵۰]: (بگو: آیا نابینا و بینا یکسان هستند؟ چرا نمی‌اندیشید)، {قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَىٰ وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ}[الرعد: ۱۶]: (بگو: آیا نابینا وبینا برابر هستند یا تاریکی‌ها و نور یکسان است) و شبیه این‌‌ها از آیات متعددی که در آن نفی مساوات بوده نه اثبات آن و اصلا دلیلی از قرآن و سنت سراغ ندارم که به مساوات امر نموده باشد. اگر این‌‌گونه باشد، عدالت به این معنا بوده که به زن آنچه از اعمال و خصوصیات که شایسته‌‌ی او است داده شود و به مرد آنچه از اعمال و خصوصیات که شایسته‌‌ی او بوده داده شود. اما اشتراک زن و مرد در کاری که مقتضای آن اختلاط، کلام، نگاه و … باشد، بدون شک این کار مخالف با اقتضای شریعت اسلامی در قرآن و سنت رسول الله ﷺ است. الله À در قرآن همان‌‌طور که سؤال کننده گفت، می‌‌فرماید: {وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَىٰ}[الاحزاب: ۳۳]: (و در خانه‌‌های خود بمانید و به شیوه‌‌ی جاهلیت نخستین زینت‌‌های خود را آشکار نکنید) همچنین می‌‌فرماید: {وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ ۚ ذَٰلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ ۚ}[الاحزاب: ۵۳]: (و هنگامی که چیزی (از وسایل زندگی به عاریت) خواستید پس از آنان (زنان پیامبر) ازپشت پرده بخواهید این (کار) برای دل‌‌های شما و دل‌‌های آنان پاکیزه‌‌تر است) لذا هنگامی که مردی با وجود نیاز به صحبت کردن با زن، جز از پشت پرده حرف نزند، چگونه است زمانی که نیازی نباشد؟! همچنین فرموده‌‌ی الله À: {ذَٰلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ ۚ} دلالت می‌‌دهد بر اینکه اگر خلاف این رخ دهد، باعث آلودگی قلب و از بین رفتن پاکی آن می‌‌شود و واضح است اگر این پاک‌‌تر است برای قلب‌‌های مادران مؤمنان، دیگر زنان مقدم هستند بر پاکی و دوری از آنچه قلب را آلوده می‌‌سازد. بنابراین می‌‌گوییم: قرآن دلالت می‌‌دهد بر اینکه زن از مرد دوری کند و اگر نیاز شد با او حرف بزند، از پشت پرده حرف بزند اما در سنت رسول الله ﷺ در مورد نماز می‌‌فرماید: «خیر صفوف الرجال أولها، وشرها آخرها، وخیر صفوف النساء آخرها، وشرها أولها»[۳]: (بهترین صف‌‌های مردان اول آن و بدترین صف‌‌های مردان آخر آن است و بهترین صف‌‌های زنان آخر آن و بدترین صف‌‌های زنان اول آن است) همه‌‌ی این‌‌ها به خاطر این بوده که زن از مرد حتی در اماکن عبادت دوری جوید.

[۱] بخاری: کتاب الهبة وفضلها، باب الإشهاد فی الهبة، شمارهی (۲۴۴۷)، ومسلم: کتاب الهبات، باب کراهة تفضیل بعض الأولاد فی الهبة، شمارهی (۱۶۲۳).

[۲] أبوداود: تفریع صلاة السفر، باب فی القسم بین النساء، شمارهی (۲۱۳۳)، کتاب عشرة النساء، باب میل الرجل إلی بعض نسائه دون بعض، شمارهی (۲۹۴۲)، وابن ماجة: کتاب النکاح، باب القسمة بین النساء، شمارهی (۱۹۶۹)، وأحمد (۲/۴۷۱، شمارهی ۱۰۰۹۲).

[۳] مسلم: کتاب الصلاة، باب تسویة الصفوف، شمارهی (۴۴۰).

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: ما هو مفهوم المساواة بين المرأة والرجل في الإسلام؟ وهل عمل الفتاة بجانب الرجل في جو مشحون بالفساد يعتبر داخلا تحت هذا المفهوم؟ إذا كان كذلك فما معنى قوله تعالى: ﴿وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تبرجن تبرج الْجَهِلِيَّةِ﴾ [الأحزاب: ۳۳]؟ وهل هذا الأمر خاص بنساء الرسول صلى الله عليه وسلم أم هو عام لكل نساء المسلمين إلى قيام الساعة؟

فأجاب رحمه الله تعالى: ما دمنا في السؤال عن المساواة فإني أحب أن أقول: إن المساواة لم تأت في القرآن ولا في السنة مأمورا بها أبدا، وإنما الأمر في الكتاب والسنة بالعدل، قال الله تعالى: ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَنِ وَإِيتَاي ذِي الْقُرْفَ﴾ [النحل: ٩٠]، وقال النبي عليه الصلاة والسلام: «اتَّقوا اللهَ واعْدِلُوا بينَ أَوْلادِكُم»، وقال: «مَن كانَتْ له امرأتان فمال إلى إحداهما جاءَ يومَ القيامةِ وشِقُهُ مائِلٌ»، ولا يرتاب أحد يفهم دلالات الألفاظ أن بين قولنا: عدل وقولنا : مساواة فَرقًا عظيمًا؛ فإن المساواة ظاهرها التسوية بين الأمور المختلفة، وهذا خلاف المعقول والمنقول بخلاف قولنا:

عدل؛ فإن العدل إعطاء كل ذي حقٌّ ما يستحقه، وتنزيل كل ذي منزلة منزلته، وهذا هو الموافق للمعقول والمنقول، وعلى هذا فليس في القرآن ولا في السُّنَّة الأمر بمساواة المرأة مع الرجل أبدا، بل فيهما الأمر بالعدل كما سمعت.

والذي أحبه من كتابنا ومثقفينا أن يكون التعبير بكلمة العدل بدل كلمة المساواة؛ لما في المساواة من الإجمال والاشتراك واللبس، بخلاف العدل؛ فإنها كلمة واضحة بينه صريحة في أن المراد أن يعطى كل ذي حق حقه، وإذا تدبرت القرآن لوجدت أكثر ما فيه نفي المساواة: ﴿لَا يَسْتَوِى مِنكُم مِّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَتَلَ﴾[الحديد: ١٠]، ﴿لَّا يَسْتَوِي الْقَعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْجَهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ﴾ [النساء: ٩٥]، ﴿هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَفَلَا تَتَفَكَّرُونَ﴾ [الأنعام: ٥٠]، ﴿قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَتُ وَالنُّورُ﴾ [الرعد: ١٦] وما أشبه ذلك من الآيات المتعددة التي فيها نفي المساواة وليس إثباتها ولا أعلم دليلا في الكتاب والسُّنَّة يأمر بالمساواة أبدا، وإذا كان كذلك فإن العدل أن تُعطى المرأة ما يليق بها من الأعمال والخصائص، وأن يُعطى الرجل ما يليق به من الأعمال والخصائص، وأما اشتراك الرجل والمرأة في عمل يقتضي الاختلاط والكلام والنظر وما أشبه ذلك فإنه لا شك أنه عمل مخالف لما تقتضيه الشريعة الإسلامية في كتاب الله وفي سنة رسول الله صلى الله عليه وسلم، ففي كتاب الله يقول الله تعالى ما ذكره السائل: ﴿ وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تبرجن تبرحَ الْجَهِلِيَّةِ الْأُولَى ﴾ [الأحزاب: ٣٣]، ويقول تعالى: ﴿وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَعًا فَسْتَلُوهُنَّ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ﴾ [الأحزاب: ٥٣]، فإذا كان الرجل مع الحاجة إلى مخاطبة المرأة ومكالمتها لا يكلمها إلا من وراء حجاب، فكيف إذا لم يكن هناك حاجة ، وقوله تعالى: ﴿ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ﴾ [الأحزاب: ٥٣] يدل على أنه إذا حصل ما يخالف ذلك كان فيه تلويث للقلب وزوال للطهارة، ومن المعلوم أنه إذا كان هذا أطهر لقلوب أمهات المؤمنين فإن غير هن أولى بالتطهير والبعد عما يلوث القلب وعلى هذا فنقول: إن القرآن دل على أن المرأة تبتعد عن الرجل، وإذا دعت الحاجة إلى أن يكلمها فإنه يكلمها من وراء حجاب أما في السنة فقد قال النبي – عليه الصلاة والسلام- في الصلاة: «خَيْرُ صُفُوفِ الرِّجالِ أَوَّلها، وشَرُّها آخِرُها وخَيْرُ صُفُوفِ النساءِ آخِرُها، وشَرُّها أَوَّلُها» كل هذا من أجل أن تبتعد المرأة عن الرجل، حتى في أماكن العبادة.