(۵۹۲۹) آیا سیگار حرام است؟

(۵۹۲۹) سوال: آیا سیگار حرام بوده یا فقط مکروه است؟ دلیل حرام بودن آن از قرآن و سنت چیست؟

جواب:

سیگار کشیدن، که همان مصرف دخانیات یا تنباکو بوده با دلالت قرآن، سنت و استلال صحیح (قیاس) حرام است؛ اما دلالت قرآن فرموده‌‌ی الله À: {وَلَا تَقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا}[النساء: ۲۹]: (و خودتان را نکشید زیرا الله (نسبت) به شما مهربان است) وجه دلالت از این آیه این بوده که امروزه در علم پزشکی ثابت شده است که سیگار باعث بیماری‌‌های صعب العلاج گوناگون می‌‌شود و از خطرناک‌‌ترین آن‌‌ها سرطان است و هنگامی که سیگار سبب این بیماری‌‌ها می‌‌شود و این بیمار‌‌ی‌‌ها همان‌‌طور که مشخص بوده بدن را از بین می‌‌برد و چه بسا منجر به مرگ شود، تمام اسباب این بیمار‌‌ی‌‌ها حرام می‌‌باشد و از جمله‌‌ دلایل قرآن این است: {وَلَا تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قِيَامًا}[النساء: ۵]: (و اموال خود را که الله آن را وسیله‌‌ی قوام (زندگی) شما قرار داده است به سفیهان (و کم خردان) ندهید) و وجه دلالت در آیه این بوده که الله À ما را نهی نموده از اینکه به کم خردان -کسانی که شیوه‌‌‌‌ی تصرف در مال خود را به خوبی بلد نیستند- این اموال را بدهیم و الله À اشاره نموده که این اموال را وسیله‌‌ای برای برپا داشتن ما قرار داده تا به وسیله‌‌ی آن مصالح دین و دنیای ما تأمین شود؛ لذا اگر این اموال را به سوی آنچه به دین و دنیای ما آسیب می‌‌رساند منحرف کنیم، این انحراف از هدفی بوده که الله À برای آن اموال را به دست ما داده است همچنین این نوعی نادانی بوده که الله À از دادن اموال به نادانان نهی کرده است؛ از ترس اینکه آن را در راهی مصرف کنند که عواقب ناگواری داشته باشد. از جمله دلایل قرآن فرموده‌‌ی الله À است: {وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ}[البقرة: ۱۹۵]: (و ( با ترک انفاق) خود را با دست خویش به هلاکت نیفکنید) یعنی کاری را که موجب هلاک شدن شما می‌‌شود انجام ندهید و این مانند آیه‌‌ی اولی است و وجه دلالت آن این بوده که سیگار کشیدن، انداختن خود با دست خود در هلاکت است. اما دلایل از سنت رسول الله ﷺ، ثابت است که رسول الله ﷺ از ضایع نمودن مال نهی نموده است[۱] و ضایع نمودن آن مصرف کردن آن در چیزی بوده که فایده ندارد و معلوم است که صرف مال برای خریدن سیگار، صرف آن در چیزی بوده که فایده ندارد بلکه صرف آن در چیزی است که در آن ضرر وجود دارد.

از جمله دلایل سنت آن چیزی است که از رسول الله ﷺ ثابت شده که می‌‌فرماید: «لا ضرر ولا ضرار»[۲]: (ضرر رساندن به خود و دیگران حرام است) لذا شرعا ضرر نفی شده و تفاوتی ندارد ضرر در بدن، عقل یا در مال باشد و معلوم است که سیگار کشیدن به عقل، بدن و مال ضرر می‌‌رساند همچنین استدلال صحیح دلالت بر تحریم سیگار کشیدن می‌‌دهد؛ زیرا کسی که سیگار می‌‌کشد خود را در آنچه ضرر دارد و موجب اضطراب و فرسودگی روانی می‌‌شود، می‌‌اندازد و عاقل چنین چیزی را بر خود راضی نمی‌‌شود وچقدر بزرگ است اضطراب و تنگی سینه‌‌ی کسی که سیگار می‌‌شود و چقدر سنگین است روزه و سایر عبادات بر او، زیرا بین او و بین سیگار کشیدن فاصله می‌‌اندازد بلکه چقدر سنگین است برای او مجالست با نیکوکاران که نمی‌‌تواند جلوی آن‌‌ها سیگار بکشد؛ او را می‌‌بینی در حالی که از نشست و برخواست با آن‌‌ها دچار اضطراب است و همه‌‌ی این استدلالات دلالت می‌‌دهد بر اینکه سیگار کشیدن حرام است. بنابراین نصیحت من به برادرانم که مبتلا به آن هستند این بوده که از الله À طلب کمک کنند و تصمیم قطعی بر ترک آن بگیرند و در تصمیم راستین همراه با استعانت از الله À همچنین امید به پاداش او و ترس از عذابش؛ در همه‌‌ی این موارد یاری‌‌ای بر ترک نمودن آن است همچنین از جمله یاری برای دست برداشتن از آن این بوده که انسان از کسانی که سیگار می‌‌کشند دور شود تا اینکه نفسش او را وسوسه نکند که همراه آن‌‌ها سیگار بکشد و در آینده انسان با یاری الله À به خاطر ترک نمودن آن در جسمش احساس نشاط و سر زنده بودن می‌‌کند که هنگامی که سیگار می‌‌کشید نمی‌‌کرد.

اگر کسی گفت: ما در قرآن و سنت رسول الله ﷺ چیزی را پیرامون سیگار کشیدن سراغ نداریم: جواب این است که گفته شود: نصوص قرآن و سنت دو نمونه هستند:

نوعی که دلایل در آن عمومی است مانند ضوابط و قاعده‌‌هایی که جزئیات زیادی تا روز قیامت زیر آن‌‌ها وارد می‌‌شود و نوع دیگر، دلالت بر چیزی به صورت خاص می‌‌دهد.

مثال اول: آنچه از آیات و دو حدیث که به آن اشاره نمودیم که با عمومیت خود دلالت بر منع سیگار کشیدن می‌‌دهد هر چند به طور خاص بر آن نصی وجود ندارد و مثال نوع دوم فرموده‌‌ی الله À است: {حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ}[المائدة: ۳]: ((گوشت) مردار، خون و گوشت خوک و آنچه (هنگام ذبح) نام غیر الله بر آن برده شود بر شما حرام شده است) همچنین فرموده‌‌ی الله À: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ}[المائدة: ۹۰]: (ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید! همانا شراب و قمار و بت‌‌ها و تیرهای قرعه پلید و از عمل شیطان است) و تفاوتی ندارد نصوص از نوع اول یا از نوع دوم باشد، در هر صورت بر بندگان الله À لازم است که به مقتضای دلالت عمل کنند.

[۱] بخاری: کتاب الزکاة، باب قول الله À: {لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا}[البقرة: ۲۷۳] وکم الغنی، شماره‌ی (۱۴۰۷)، مسلم: کتاب الاقضیة، باب النهی عن کثرة المسائل من غیر حاجة، والنهی عن منع وهات، شماره‌ی (۵۹۳).

[۲] ابن ماجة: کتاب الاحکام، باب من بنی فی حقه ما یضر بجاره، شماره‌ی (۲۳۴۱)، احمد (۱/۳۱۳، شماره‌ی ۲۸۶۷).

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: هل التدخين حرام أم مكروه فقط؟ وما الدليل على تحريمه من الكتاب والسنة؟

فأجاب -رحمه الله تعالى-: التدخين الذي هو شرب الدخان أو التبغ محرم بدلالة الكتاب والسُّنَّة والاعتبار الصحيح، أما دلالة الكتاب ففي مثل قوله تعالى: ﴿وَلَا تَقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا﴾ [النساء: ٢٩]، ووجه الدلالة من هذه الآية أنه قد ثبت الآن في الطب أن شُرب الدخان سبب لأمراض مُسْتَعْصِيَة متنوعة من أشدها خطرًا مرض السرطان، وإذا كان سببًا لهذه الأمراض فإن الأمراض كما هو معلوم تفتك بالأبدان، وربما تؤدي إلى الموت، فيكون كل سبب لهذه الأمراض مُحرَّمًا، ومن أدلة الكتاب قوله تعالى: ﴿وَلَا تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَلَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللهُ لَكُم قيما﴾ [النساء: 5]، ووجه الدلالة من الآية أن الله نهانا أن نعطي السفهاء -وهم الذين لا يحسنون التصرف في أموالهم- هذه الأموال، وأشار الله سبحانه وتعالى إلى أن هذه الأموال جعلها الله قياما لنا تقوم بها مصالح ديننا ودنيانا، فإذا عدلنا بها إلى ما فيه مضرة في ديننا ودنيانا كان ذلك عدولا بها عما جعلها الله -تعالى- لنا من أجله، وكان هذا نوعا من السفه الذي نهى الله -تعالى- أن نعطي أموالنا السفهاء من أجله؛ خوفًا من أن يبذلوها فيما لا تُحمد عقباه، ومن أدلة القرآن قوله تعالى: ﴿وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ﴾ [البقرة: ۱۹٥]، أي لا تفعلوا سببا يكون فيه هلاككم، و هي كالآية الأولى، ووجه دلالتها أن شرب الدخان من الإلقاء باليد إلى التهلكة، أما من السُّنَّة فقد ثبت عن رسول الله صلى الله عليه وسلم أنه نهى عن إضاعة المال، وإضاعة المال صَرْفُه في غير فائدة، ومن المعلوم أن صرف المال في شراء الدخان صرف له في غير فائدة، بل صرف له فيهما فيه مضرة.

ومن أدلة السُّنَّة أيضًا ما جاء عن رسول الله صلى الله عليه وسلم: «لا ضَرَرَ ولا ضَرَارَ» فالضرر منفي شرعًا، سواء كان ذلك الضرر في البدن أو في العقل أو في المال، ومن المعلوم أن شرب الدخان ضرر في العقل، ومن المعلوم أن شرب الدخان ضرر في البدن وفي المال، وأما الاعتبار الصحيح الدال على تحريم شرب الدخان فلأن شارب الدُّخَان يُوقع نفسه فيهما فيه مضرة وقلق وتعب نفسي، والعاقل لا يرضى لنفسه بذلك، وما أعظم قلقَ شارب الدخان وضيق صدره إذا فقده، وما أثقل الصيام ونحوه من العبادات عليه؛ لأنه يحول بينه وبين شربه، بل ما أثقل المجالسة للصالحين الذين لا يمكنه أن يشرب الدخان أمامهم، فإنك تجده قلقًا من الجلوس معهم ومن مصاحبتهم، وكل هذه الاعتبارات تدل على أن شرب الدُّخَان مُحرَّم، فنصيحتي لإخواني المسلمين الذين ابتلوا بشربه أن يستعينوا بالله عز وجل وأن يعقدوا العزم على تركه، وفي العزيمة الصادقة مع الاستعانة بالله ورجاء ثوابه والهرب من عقابه؛ في ذلك كله معونة على الإقلاع عنه، ومن المعونة على الإقلاع عنه أن يبتعد الإنسان عن شاربيه حتى لا تسول له نفسه أن يشربه معهم، وسوف يجد الإنسان بحول الله من تركه نشاطًا في جسمه وحيوية لا يجدها حين شربه له.

فإن قال قائل: إننا لا نجد النص في كتاب الله أو سُنَّة رسوله صلى الله عليه وسلم على شرب الدخان بعينه، فالجواب أن يقال: إن نصوص الكتاب والسنة على نوعين:

نوع تكون أدلة عامة كالضوابط والقواعد التي يدخل تحتها جزئيات كثيرة إلى يوم القيامة، ونوع آخر تكون دالة على الشيء بعينه.

مثال الأولى ما أشرنا إليه من الآيات والحديثين التي تدل بعموماتها على شرب الدخان، وإن لم يُنص عليه بعينه، ومثال الثانية قوله تعالى: ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنزيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ﴾ [المائدة: 3]، وقوله تعالى: ﴿يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ والأَنصَابُ وَالْأَزْلَمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَنِ﴾ [المائدة: ٩٠]، وسواء كانت النصوص من النوع الأول أو من النوع الثاني فإنها ملزمة لعباد الله بما تقتضيه من الدلالة.