(۵۷۲۸) منظور از ‌‌خيلاء در حدیث: «إلا لغير الخيلاء» چیست؟

(۵۷۲۸) سوال: در حديث تحريم بلند گذاشتن لباس آمده است: “إلا لغير الخيلاء” منظور از خيلاء چیست؟

جواب:

اول این‌که “بلند گذاشتن لباس فقط برای خیلاء حرام است” درست نیست، بلکه این‌کار حرام است و فرقی نمی‌کند برای غرور باشد یا خیر، اما اگر برای غرور و تکبر باشد، مجازاتش واقعاً سخت و شدید است، پیامبر ﷺ فرمود: «ثلاثة لا يكلمهم الله يوم القيامة ولا ينظر إليهم ولا یزکیهم ولهم عذاب أليم» (الله در روز رستاخیز، با سه نفر سخن نمی‌گوید و به آنان نگاه نمی‌کند و آن‌ها را پاک نمی‌گرداند وعذاب دردناکی دارند.) وی سه مرتبه تکرار فرمود و سپس أبو ذر گفت: چه زیانی کرده‌اند و آنان چه کسانی هستند ای رسول الله؟ فرمود: «المسبل والمنان والمنفق سلعته بالحلف الكاذب»([۱]) (بلندکننده‌ی لباس و کسی‌که منت می‌گذارد و کسی‌که کالایش را با سوگند دروغ می‌دهد.) این هشدار بزرگی است، اما درباره‌ی بلند گذاشتن لباس بدون قصد غرور و تکبر، پیامبر ﷺ فرمود: «ما أسفل من الكعبين ففي النار»([۲]) (آن‌چه پایینتر از قوزک باشد، در آتش است.) این هشدار به مجازات آتش، تنها مربوط به بخشی است که معصیت رخ می‌دهد و تفاوت بین این دو هشدار، بزرگ است.

پس عبارت “مگر بدون قصد غرور باشد” که در سؤال مطرح شد، نادرست است، بل می‌گوییم: بلند گذاشتن لباس کاری زشت و گناهی کبیره است، اما اگر برای غرور یا غیر بدون قصد غرور باشد، مجازاتش فرق می‌کند . خُيَلاء به معنای تكبر و و خودبرتربینی است که انسان آن‌را برای فخرفروشی و بزرگ‌بینی انجام می‌دهد.

در حدیث آمد که پیامبر ﷺ فرمود: «ثلاثةٌ لا يكلمهم الله يوم القيامة ولا ينظر إليهم ولا يزكيهم وله عذابٌ عظيم: المسبل والمنان والمنفق سلعته بالحلف الكذب» در حدیث ابن عمر نیز آمد: «من جر ثوبه خيلاء لم ينظر الله إليه». حديث ابن عمر موافق حديث ابو ذر است، پس اگر انسان لباسش را از روی غرور بلند بگذارد، الله ﷻ در روز قیامت با او سخن نمی‌گوید و به او توجه نمی‌کند و او را پاک نمی‌گرداند و عذاب دردناکی در پیش دارد، اما اگر این‌کار را بدون قصد غرور و تکبر انجام دهد که عادت شده، مقداری که پایین‌تر از قوزک باشد در آتش مجازات می‌شود؛ زیرا ثابت شد که پیامبر ﷺ فرمود: «ما أسفل من الكعبين ففي النار»([۳]) (آن‌چه پایینتر از قوزک باشد، در آتش است.) پس این کار نیز حرام است، اما مجازاتش به اندازه‌ی بلند گذاشتن لباس از روی غرور نیست؛ زیرا در حدیث آمد: «ما أسفل من الكعبين ففي النار»( )یعنی مجازات فقط مربوط به قسمتی است که از قوزک پایین‌تر بیاید و جای تعجب ندارد که فقط بخشی از بدن مجازات شود، زیرا در حديث ابو هريرة ثابت است که پیامبر ﷺ فرمود: «ويل للأعقاب من النار».([۴]) (وای از مجازات پاها در آتش.) گروهی از مسلمانان که وضو می‌گرتند، در شستن پاها سهل‌انگاری می‌کردند، پس رسول الله ﷺ با صدای بلند اعلام نمود: «ويل للأعقاب من النار». در این‌جا مجازات فقط مربوط به بخشی از بدن است که در آن سهل‌انگاری کردند، یعنی پاها، در حدیث «ما أسفل من الكعبين ففي النار»( )نیز مجازات آتش فقط برای بخشی است که لباس پایین‌تر از قوزک باشد که حرام است و تفاوتی ندارد از روی غور باشد یا از روی عادت، بلکه باشد از آن دوری شود؛ زیرا عادت و رسمی که با شرع در تضاد و مخالف باشد، باطل است و انسان باید از آن دوری نماید.

درباره‌ی درست بودن نماز چنین کسی باید گفت که این کار بر مبنای اصلی است که در آن اختلاف نظر دارند، این اصل که آیا لباس فرد هنگام نماز باید مباح باشد یا خیر؟ برخی از علماء معتقدند که لباس نمازگزار باید مباح و جایز باشد و اگر کسی در لباس حرام نماز بخواند، نمازش باطل است، پس اگر در لباسی نماز بخواند که از روی غرور و تکبر باشد، نمازش باطل است، این دیدگاه مشهور از مذهب امام احمد رحمه الله است که حدیثی درباره‌ی آن نقل کرده‌اند که علماء درباره‌ی صحبتش سخن گفته‌اند.

برخی دیگر از علماء نیز معتقدند که مباح بودن لباس نمازگزار شرط نیست، بلکه با لباس حرام نیز می‌توان بدن را پوشاند؛ زیرا پوشش انجام می‌شود و حرام بودن لباس مانع پوشش نیست و فقط انسان با پوشیدنش گناهکار می‌شود و در نتیجه نمازش با آ« لباس درست است، هر چند از روی غرور و تکبر باشد؛

در صورت، نباید نگاه انسان به این مسأله فقط از یک جهت باشد که آیا نمازش درست است یا خیر، بلکه باید از دو جنبه به آن نگاه کند، این لباس حرام است و انسان در حالت نماز یا غیر از نماز، باید از آن دوری نماید، البته این در مورد مردان است و زنان باید لباسشان بلند باشد تا پاهایشان را بپوشاند.

([۱]) تخریج آن گذشت.

([۲]) تخریج آن گذشت.

([۳]) تخریج آن گذشت.

([۴]) تخریج آن گذشت.

تعداد بازدید: 0

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: في حديث تحريم إسبال الثوب إلا لغير الخيلاء ما المقصود بالخيلاء؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: أولا: قول السائل: «تحريم إسبال الثوب إلا لغير الخيلاء» هذا غلط ؛ فإن إسبال الثوب مُحرَّم، سواء كان الخيلاء أو لغير خيلاء، لكن إن كان للخُيّلاء فإن وعيده شديد جدا، قال النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم: «ثلاثةٌ لا يُكَلِّمُهُمُ اللهُ يومَ القيامة ولا يَنْظُرُ إليهم، ولا يُزَكِّيهِمْ، ولهم عذاب أليم». قالوا: من هم يا رسول الله؟ قال: «المُسْبِلُ والمَنَّانُ والمنفقُ سِلْعَتَهُ بالحَلِفِ الكاذِبِ»، وهذا وعيد عظيم، وأما الإسبال بدون خيلاء فقد قال النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم: «مَا أَسْفَلَ مِنَ الكَعْبَيْنِ فَفِي النَّارِ»، فهو يُعَذَّب بالنار عذابًا جزئيا على قدر ما حصل منه من المعصية، والفرق بين الوعيدين عظيم، فيكون قول السائل: «إذا لم يكن خيلاء» غلطا، بل نقول: إنه إذا أسبل فقد أتى منكرًا وكبيرة من كبائر الذنوب، لكن تختلف العقوبة فيما إذا كان ذلك خُيّلاء أو غير خيلاء، والخيلاء معناها التكبر والتعاظم وأن يفعل الإنسان ذلك تكبرًا وتعاظما وفخرًا وما أشبه ذلك من المعاني. في الحديث السابق النبي صلى الله عليه وسلم قال: «ثَلاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللهُ يومَ القيامةِ ولا يَنظُرُ إليهم ولا يُزَكِّيهِم وله عذاب عظيم» قالها ثلاثا، وأبو ذر يقول: خابوا وخسروا، من هم يا رسول الله ؟ فقال النبي صلى الله عليه وسلم: «المُسْبِلُ والمَنَّانُ والمُنفِّقُ سِلْعَتَهُ بالحلف الكاذِبِ»، وفي حديث ابن عمر: «مَنْ جَرَّ ثَوْبَهُ خُيَلَاءَ لَمْ يَنْظُرِ اللَّهُ إلَيْهِ»، فيكون حديث ابن عمر موافقا لحديث أبي ذَرٍّ، ويكون المُسْبِل أي خيلاء، فإذا جر الإنسان ثوبه خيلاء فإن الله تعالى لا ينظر إليه يوم القيامة ولا يزكيه وله عذاب عظيم، أما إذا صنعه لغير الخيلاء وإنما هو للعادة فإن ما أسفل من الكعبين ففي النار؛ لما ثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم:: «مَا أَسْفَلَ مِنَ الْكَعْبَيْنِ فَهُوَ فِي النَّارِ»، فيكون حرامًا لكن ليس له العقوبة التي يعاقب بها من جر ثوبه خيلاء؛ لأن في قوله: «مَا أَسْفَلَ مِنَ الْكَعْبَيْنِ فَهُوَ فِي النَّارِ» يكون التعذيب بالنار على ما نزل من الكعبين فقط، يكوى به ويُعَذِّب به في النار، ولا تعجب أن يكون العذاب بالنار بجزء من البدن، فهذا ثابت في الحديث الصحيح؛ حديث أبي هريرة: «وَيلٌ لِلْأَعْقَابِ مِنَ النَّارِ» في قوم توضئوا وقصروا في غسل أرجلهم، فنادى رسول الله صلى الله عليه وسلم بأعلى صوته: «وَيلٌ لِلْأَعْقَابِ مِنَ النَّارِ»، فهنا العقوبة على محل التقصير فقط، وهي الأعقاب، كذلك «مَا أَسْفَلَ مِنَ الْكَعْبَيْنِ فَهُوَ فِي النَّارِ» العقوبة على ما حصل فيه التعدي، وهو ما تحت الكعبين فقط.

على هذا نقول ما نزل عن الكعبين من الثياب فهو حرام، سواء صنعه الإنسان خُيَلاء أو لعادة بين الناس، وهذه العادة يجب أن يبتعد عنها؛ لأن العادة إذا خالفت الشرع فهي عادة باطلة يجب على المرء أن يتجنبها، وأما بالنسبة لصحة الصلاة فإن هذه المسألة مبنية على أصل مختلف فيه، وهو هل من شرط صحة الصلاة أن يكون الساتر مباحًا أو لا، فمن العلماء من قال: إنه يشترط في الثوب الساتر أن يكون مباحًا وأن الرجل إن صلى في ثوبٍ مُحرَّم عليه بطلت صلاته، وعلى هذا فإذا صلى في ثوب خيلاء فصلاته باطلة، وهذا هو المشهور من مذهب الإمام أحمد رحمه الله، وفيه حديث تكلم العلماء فيه من حيث الصحة ومن العلماء من يقول: إنه لا يشترط في الساتر أن يكون مباحًا، بل يحصل الستر بالثوب المُحَرَّم؛ لأن حقيقة الستر حصلت، وكون الثوب محرما لا يمنع من الستر به، وإنما يأثم الإنسان به، وعلى هذا فتصح الصلاة بالثوب وإن كان خُيَلاء، وعلى كل حال يجب على المسلم ألا يكون نظره من زاوية واحدة؛ هل تصح الصلاة أو لا تصح بل يجب أن ينظر من الناحيتين فنقول: هذا ثوبٌ مُحرَّم، والواجب على المسلم أن يتجنبه في صلاته وغير صلاته، وهذا كما هو معروف بالنسبة للرجال، أما النساء فالمشروع في حقهنَّ أن يسترن أقدامهنَّ بثيابهنَّ.