(۴۶۵۴) سوال: ما در عربستان کار می­کنیم و برای خانواده از طریق برخی از برادران سودانی پول می­فرستیم. تبادل بدین صورت است که ما در ازای پوند سودانی به آنها ریال می­دهیم و آنها مبلغ را به پوند به دست خانواده ما می­رساند. آیا در این معامله ربایی وجود دارد؟ لطفا این امر را برای ما تشریح بفرمایید خداوند به شما اجر بدهد.

جواب:

قبل از پاسخ مایلم تبیین کنم که خداوند تعالی در کتابش ربا را حرام کرده است و فرموده: “وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا (البقره ٢٧٥)” ” خدا داد و ستد را حلال کرده و ربا را حرام نموده است. (البقره ٢٧٥)”. و برای آن عذابی سخت (که در گناههای دیگر بجز شرک، بی مانند است) مقدر کرده و فرموده است: ” يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُضَاعَفَةً ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (آل عمران ١٣٠)” ” ای کسانی که ایمان آورده اید! ربا را چند برابر نخوريد، و از خدا بترسید تا رستگار شوید. (آل عمران ١٣٠)” “وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ (آل عمران ١٣١)” “و از آتشی که برای کافران آماده شده است بترسید. (آل عمران ١٣١)” “وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ (آل عمران ١٣٢)” “و خدا و پیامبر را اطاعت کنید، تا مورد رحمت (خدا) قرار گیرید. (آل عمران ١٣٢)” و همچنین می-فرماید: “يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ(البقره ٢٧٨)”ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا بترسید و آنچه از ( مطالبات) ربا باقی مانده است رها کنید؛ اگر مؤمن هستید. (البقره ٢٧٨)” “فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ ۖ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ(البقره ٢٧٩)”پس اگر ( چنین) نکردید، یقین داشته باشید که خدا و رسولش با شما جنگ خواهند کرد. و اگر توبه کردید اصل سرمایه هایتان از آن شماست، نه ستم می کنید و نه بر شما ستم وارد می شود. (البقره ٢٧٩)” و در آیات دیگری فرموده است: ” فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ(البقره ٢٧٥)” ” پس همانا هر کس که از (جانب) پروردگارش پندی به او برسد، آنگاه (از ربا خواری) باز ایستاد، آنچه گذشته (و قبل از نزول حکم دریافت کرده است) از آن اوست. و کارش به خدا واگذار می شود، و کسی که (به ربا خواری) باز گردد، آنان اهل آتشند و در آن جاویدان خواهند بود.(البقره ٢٧٥)” ” يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثيمٍ(البقره ٢٧٦)” ” خداوند ربا را نابود می کند و صدقات را افزایش (و برکت) می دهد.و خداوند هیچ ( انسان) ناسپاس گنهکاری را دوست نمی دارد.(البقره ٢٧٦)” .
و رسول خدا صلی الله علیه و علی آله و سلم رباخوار و ربادهنده و کاتب و شاهد آن را لعنت کرده و فرموده است که آنها همه یکسان هستند. پس ربا امری بسیار خطرناک و عظیم است و هر کس جسم خود را با ربا رشد دهد، همانا جسم خود را با لقمه حرام رشد داده است – العیاذ بالله – و رباخواران این امت به یهودیانی شباهت دارند که خداوند درباره آنها می¬فرماید “فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِينَ هَادُوا حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ طَيِّبَاتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ كَثِيرًا (النسا ١٦٠)” “پس به (کیفر) ستمی که قوم یهود مرتکب شدند، و (نیز) بخاطر جلو گیری بسیار آنها از راه خدا، چیزیهای پاکیزه ای را که برایشان حلال بود؛ بر آنها حرام کردیم. (النسا ١٦٠)” “وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ وَأَكْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ ۚ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا (النسا ١٦١)” “و (نیز) به سبب ربا گرفتنشان، در حالی که از آن نهی شده بودند، و (نیز) به سبب آنکه اموال مردم را به ناحق می خورند، و ما برای کافرانشان عذاب دردناکی آماده کردیم. (النسا ١٦١)”
و گمان نمی¬کنم هیچ مسلمانی راضی به شباهت با یهودیان باشد و در مسلمانان اگر کسی به کس دیگر بگوید فلانی تو یهودی هستی، بشدت ناراحت می¬شود و ممکن است کار به درگیری بیانجامد. رسول خدا صلی الله علیه و علی آله و سلم در تبیین چند و چون ربا می¬فرماید:”الذهب بالذهب، والفضة بالفضة، والبُر بالبُر، والشعير بالشعير، والتمر بالتمر، والملح بالملح، مثلًا بمثل، سواء بسواء، يدًا بيد، فإذا اختلفت هذه الأصناف فبيعوا كيف شئتم إذا كان يدًا بيد” “طلا را در برابر طلا، نقره را در برابر نقره، گندم را در برابر گندم، جو را در برابر جو، خرما را در برابر خرما و نمک را در برابر نمک، مثل هم به طور مساوی و دست به دست بفروشید. اما اگر نوع آنها با هم تفاوت داشت (مثلا طلا را در برابر نقره خواستید بفروشید) هر گونه که فروختید اشکالی ندارد؛ به شرط اینکه دست به دست باشد.”
پس این انواع ششگانه همان¬هایی هستند که در آنها ربا وجود دارد. اگر انسان چیزی را به ازای همجنس آن فروخت، مرتکب ربای فضل و ربای نسیه شده و باید از این دو نوع ربا بپرهیزد و برای این کار باید در آنچه وزنی است، وزن هر دو کالای مورد معامله یکی باشد و در آنچه پیمانه¬ای است، پیمانه یکسان باشد و هر دو طرف در زمان معامله و بدون تاخیر مطالبات طرف دیگر را پرداخت کنند زیرا رسول صلی الله علیه و علی آله و سلم می¬فرماید: “مثلًا بمثل، سواء بسواء، يدًا بيد” ” مثل هم به طور مساوی و دست به دست بفروشید.” و اگر به ازای جنسی غیر همنوع فروخته شد که در علت ربا با آن همسو بود باید یک شرط را رعایت کند و آن پرداخت کامل مطالبات در زمان معامله و بدون تاخیر است همانطور که رسول خدا صلی الله علیه و علی آله و سلم می¬فرماید:” فإذا اختلفت هذه الأصناف فبيعوا كيف شئتم إذا كان يدًا بيد” ” اما اگر نوع آنها با هم تفاوت داشت (مثلا طلا را در برابر نقره خواستید بفروشید) هر گونه که فروختید اشکالی ندارد؛ به شرط اینکه دست به دست باشد.”
اما اگر در علت ربا با آن همسو نبود مانند فروش گندم با طلا یا نقره، در این حالت ربایی در معامله وجود ندارد و یکسانی و همچنین پرداخت فوری و کامل الزامی نیست و بنابراین فروش یک صاع گندم به ازای یک درهم یا دو درهم بلامانع است و اگر پرداخت هم فی المجلس صورت نگیرد اشکالی متوجه معامله نیست زیرا در معامله بین جنس وزنی و کیلی (پیمانه¬ای)، هیچ ربایی وجود ندارد.
معامله ارزهایی مانند ریال سعودی و پوند سودانی نیز از همین قانون پیروی می¬کند. اگر ارزش یکی بیش از دیگری باشد اشکالی ندارد اما پرداخت باید فوری و در زمان معامله صورت بگیرد. پس اگرفردی سودانی در عربستان درهم عربستانی داشت و خواست آن را به پوند سودانی تبدیل کند، بر او واجب است که به صرافی رفته و به آنها درهم سعودی بدهد و به جای آن پوند سودانی تحویل بگیرد و یا اینکه ریال سعودی برای خانواده¬ش ارسال نماید و آنها در سودان آن را به پوند تبدیل کنند و فورا آن را تحویل بگیرند.
همانا اینها راه درست هستند. اما اگر اینجا ریال سعودی بدهد و در سودان پوند سودانی تحویل بگیرد، در این صورت مرتکب ربای نسیه شده است و پیامبر صلی الله علیه و علی آله و سلم فرموده است : “فإذا اختلفت هذه الأصناف فبيعوا كيف شئتم إذا كان يدًا بيد” ” اما اگر نوع آنها با هم تفاوت داشت (مثلا طلا را در برابر نقره خواستید بفروشید) هر گونه که فروختید اشکالی ندارد؛ به شرط اینکه دست به دست باشد.”